سینماپرس: محمدرضا ورزی گفت: سریال معمای شاه با هجمه‌ها و مسائل بخصوصی مواجه شد که چالش‌برانگیز هم بود و تقریبا من وسط میدان مین یکه‌تاز بودم و خیلی‌ها پشتم را خالی کردند.
به گزارش سینماپرس، فیلم «خون غزل» به نویسندگی و کارگردانی محمدرضا ورزی با موضوع زندگی و شهادت شهید نواب صفوی هم زمان با سالروز شهادت این شهید ارجمند در خبرگزاری فارس رونمایی شد.
در این مراسم محمدرضا ورزی (نویسنده و کارگردان)، سید محمد حسینی (وزیر اسبق ارشاد)، محمدرضا شریفی نیا، حسام نواب صفوی (بازیگران فیلم)، زهرا شیخی (سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی)، زهره سادات لاجوردی (نماینده کمیسیون فرهنگی مجلس)، سلمان امیری مدیر روابط عمومی پروژه و مسعود عجمی حضور داشتند.
** آقای ورزی در ابتدا درباره شکل گیری این فیلم سینمایی بفرمائید.
ورزی: جامعه جوان ایرانی با شهید نواب صفوی آشنایی زیادی نداشت و شاید این فیلم یکی از معدود کارهایی است که درباره ایشان ساخته شده است فیلم سینمایی خون غزل است که از سریال معمای شاه استخراج شده است.
بخشی از این کار مرهون موسیقی آن است. چند روز پیش تولد مرحوم افشین یداللهی بود که ترانه چند قطعه برای این سریال را به عهده داشته است. مرحوم یداللهی شعر بسیار تاثیرگذاری برای شهید نواب صفوی سرودند و جای او در میان ترانه سرایان کشور ما خالی است. همچنین تیتراژ ابتدایی معمای شاه که ایران نام داشت یکی از کارهای مرحوم یداللهی بود که ماندگار هم شد.
ما ۴۲ سال بعد از پیروزی انقلاب در بخش فرهنگی غافل بودیم و اخیرا بزرگوارانی حرکت های خودجوشی انجام داده اند که نتیجه آن مستندهای تاثیرگذاری بوده است.
**البته «معمای شاه» در زمان خود با چالش های بسیاری مواجه بود.
ورزی: سریال معمای شاه با هجمه ها و مسائل بخصوصی مواجه شد که چالش برانگیر هم بود و تقریبا من وسط میدان مین یکه تاز بودم و خیلی ها پشتم را خالی کردند. در کنار همکاران خودم مثل آقای شریفی نیا که در این کار رفاقت را در حقم تمام کرد و همچنین حسام نواب صفوی که معتقدم نقش شهید نواب صفوی را بازی نکرد بلکه زندگی اش کرد توانستم این کار را به ثمر برسانم.
بعد از اینکه صحنه اعدام شهید نواب را گرفتم آقای نواب صفوی از شدت هیجانی که داشت تقریبا از حال رفته بود و آنقدر سنگینی فضا روی او تاثیر گذاشته بود که مضمحل شده بود و زمان زیادی گذشت تا توانستیم او را از صحنه خارج گنیم و خودش با پای خودش از صحنه آخر خارج نشد! حتی در سکانس اعدام او خودم هم اشک ریختم چون بازیگرش این حس را به من داد. آقای عجمی نیز یکی از دست اندرکاران این کار بودند و در این پروژه با من همراه شدند.
در سریال معمای شاه ۴ هزار دقیقه تولید کردیم و هدفمان این بود تا از سال ۱۳۱۷ تا سال ۱۳۵۷ دوران سلطنت محمدرضا پهلوی و کمی قبلتر از آن را با محوریت وابستگی آنها به تصویر بکشیم. عده ای می گفتند چرا مسائل اخلاقی و مالی آنها را نشان ندادید؟ ما هدفمان وابستگی و خیانت هایی بود که دستگاه حاکمیتی در خصوص منافع ملی ما کرده بودند.
ما حتی نمی توانستیم همه ۵۶۰۰ نسخه سند سیاسی که وزارت اطلاعات به ما داده بودند را به تصویر بکشیم. مدعی نیستم که بهترین بودم اما مدعی هستم که شاید دغدغه مندترین بودم نسبت به این حوزه و بسیاری از افراد که نسبت به انقلاب دغدغه غیرت دارند سنگ اندازی می کردند که همین را هم نسازیم. شاید روزگاری خاطراتی نوشتم و کتابی در همین زمینه چاپ کردم درباره این سنگ اندازی ها و از پشت صحنه اتفاق هایی که حین تولید معمای شاه برایم رخ داد. حتی چندین بار تولیدمان داشت متوقف می شد و حتی پخش مان! در دوره ای که آقای علی عسکری آمد تقریبا نیمه پخشمان تمام شده بود و به سمت پایان می رفتیم و نمی شد پروپاگاندا کرد. باید فضای مثبت و منفی جامعه را اسکن می کردیم و شرایط را آماده عرضه کار به این مهمی می کردیم که نشد. به دوره آقای ضرغامی هم ربطی ندارد چون ایشان به تولیداتی که به تاریخ معاصر و انقلاب می پردازد اهمیت می دادند و همچنین آقای دارابی.
ما در بخش جا به جایی مدیران دچار نقص شدیم. یکسال مانده بود فیلمبرداری مان تمام شود وادارمان کردند که کار پخش شود و فشارهای عصبی زیادی داشتم و باید به صدها نفر جواب می دادم. از ضد انقلاب ها بگیرید تا خانواده افرادی که در این کار به آنها پرداخته شده بود.
** «خون غزل» از چه زاویه ای به زندگی شهید نواب می پردازد؟
ورزی: من از زاویه دید خودم شهید نواب صفوی را به تصویر کشیدم و ما صدمه نخوردیم بلکه مهم ترین کاری که برای فضای تاریخی انقلاب قرار بود انجام شود صدمه خورد اما با همه مسائلی که داشتیم پخش تمام شد و آقای علی عسکری مراسم تجلیلی برای دلگرمی بچه ها برگزار کرد. بعد از پایان پخش معمای شاه آقای زین العابدین (مدیر شبکه یک) و آقای علی عسکری معتقد بودند از فضای این سریال می شود یک سری فیلم و مینی سریال استخراج کرد که در مناسبت های مهم پخش شود. چندین تله فیلم استخراج کردیم مثل عملیات سری و فوق سری که در ۱۰ قسمت ایام دهه فجر از شبکه یک سیما پخش شد. یکی دو تای آنها را هم پیشنهاد کردم تا بتوانیم در فضای جدی تری به لحاظ عرضه و اکران آنلاین و هنر و تجربه داشته باشیم. غرض فروش نیست بلکه این بود تا بتوانیم خارج از فضای تلویزیون این کارها را عرضه کنیم.
یکی از این کارها خون غزل بود و نام ترانه ای بود که مرحوم یداللهی در وصف شهید نواب صفوی سروده بود. زمانی که تدوین این کار تمام شد دیدیم که قابلیت اکران فیلم سینمایی را هم دارد. مهم نیست بخش هایی از آن در تلویزیون پخش شده است بلکه مهم این است سینمای ما با کمک تلویزیون در خصوص انقلاب کار کرده است.
خیلی تلاش کردم در خصوص تاریخ معاصر کارهای کلیدی در سینما ارائه دهم اما هیچ ارگانی پای کار نیامد و در تمام چند سال اخیر غیرت رسانه ملی بود که نسبت به این آثار دغدغه مند رفتار کرد و جا دارد از آنها تشکر کنم.
درباره ساختن کاری برای صدمین سالگرد انگلیسی سوم اوت دو سال پیش با ارگانی صحبت کردم و پیامی در واتس اپ برای یکی از مدیران فرستادم اما با اینکه پیامم را دیدند اما جوابم را هم ندادند. گفتم حتی اگر با من مشکلی دارید و من را خود ینمی دانید با فرد دیگری این سوژه را انجام بدهید و معتقدم باید انقلاب و تاریخی که برای مقام معظم رهبری مهم است را به تصویر بکشیم. ما هنوز هم می خواهیم کارهایی ساخته شود اما نمی گذارند و نمی خواهند و معمای شاه هم که ساخته شد به همت مدیران رسانه ملی بود.
** خانم شیخی درباره این فیلم سینمایی خون غزل بفرمائید و اینکه آیا مجلس شورای اسلامی می تواند حمایتی نسبت به تولید این سبک کارها داشته باشد؟
شیخی:من قبل از اینکه سخنگوی مجلس و پزشک باشم، فرزند شهید هستم و امروز به این خاطر که فرزند شهید هستم به اینجا آمدم. پسر بزرگم که الان ۱۰ سال دارد به شدت به سریال معمای شاه علاقه داشت و حتی بازپخش هایش را هم می دید و تیتراژش را به شدت دوست داشت. من که فرزند شهید بودم و لحظه لحظه خاطره های تلخ و شیرین از دفاع مقدس داشتم نمی توانستم به راحتی فرهنگ مقاومت را به فرزند خودم منتقل کنم اما شما آقای ورزی این کار را کردید. واژه هنر همان چیزی است که می تواند فرهنگ مقاومت را به ما منتقل کند و آقای ورزی برای به تصویر کشیدن این سریال اخلاص عمل داشت. فرهنگ مقاومت فرهنگی نیست که هر فردی بتواند در آن حرفی بزند. در این راه باید سختی های بسیاری متحمل شوید و فردی که این فرهنگ را در خودش نهادینه نکرده است نمی تواند آن را به دیگران منتقل کند.
خوش به سعادت شما آقای نواب صفوی که نقش شهید را بازی کردید و مطمئنم روزهایی که این نقش را بازی می کردید برای شما متفاوت بود و ساعت های بیداری و خواب تان متفاوت بود و در آن دنیا اجرتان را خواهید گرفت. من هر کمکی که از دستم بربیاید را برای شما انجام خواهم داد و معتقدم هیچ اثری مثل فیلم و سریال نمی تواند مفهوم مقاومت را به مردم منتقل کند.
شریفی نیا: اما ما معتقدیم کسانی که نقش شهدا را بازی نمی کنند اجرشان دوبرابر است.
شیخی: بله اجر شما بیشتر است و من هیچ وقت سکانسی که ولید با بازی شما در سریال امام علی (ع) شراب می خورد و به نماز می ایستاد را فراموش نمی کنم.
شریفی نیا: نمی خواهم اجر حسام نواب صفوی را کم کنم اما کسانی که نقش شهید و نقش های مثبتی ایفا می کنند به خاطر علاقه خودشان به آن فرد، بازی کردنش برایشان کار سختی نیست. اما وقتی شما می خواهید نقش مقابل امام معصوم را بازی کنید باید کاری کنید تا بخش دوستی تان بیرون نزند و بخش دشمنی تان بیرون بزند و برای مثال با اینکه امام علی (ع) را دوست داری اما نقش ولید و نقش دشمن ایشان را بازی کنید و معتقدم کسی که نقش قاتل ها را بازی می کند کار خیلی سختی می کند. حتی یادم است وقتی مشغول بازی در سریال امام علی و حتی همین معمای شاه بودیم اغلب مردم با بازیگران نقش های مثبت عکس یادگاری می انداختند.
در بازیگری ماجرا طور دیگری است. ما به هر فردی می گفتیم بیا و نقش منفی بازی کن نمی آمد و نمونه اش خانم فخری خورش که گفتیم بیایند و نقش ندیمه ولید را بازی کنند اما قبول نکرد و گفت مردم فحشم می دهند! اجر ما سه چهار برابر این عزیزان است که نقش مثبت بازی می کنند. همه ما در جهت تفکری کار می کنیم که هر چه من نقش منفی ام را بهتر بازی کنم کلیت کار هدف مندتر پیش می رود و هدفش پررنگ تر می شود.
ورزی: آقای شریفی نیا قبل از بازیگری، شاعر بود و سالها پیش شعری سروده که در حسینیه ارشاد برای دکتر علی شریعتی خوانده است و در معمای شاه از او خواستم تا این سکانس را برایم بازی کند. آقای شریفی نیا در بخش شعر دانش و سواد به خصوصی دارد.
** آقای نواب صفوی شما هم درباره ایفای این نقش بفرمائید.
نواب صفوی: از زمانی که خودم را شناختم این نام فامیلی با من بود و هرجایی که می رفتم اولین سوالی که از من می پرسیدند این بود که با شهید نواب صفوی چه نسبتی داری؟ همیشه این سوال در ذهنم بود که شهید نواب صفوی کیست؟ و چه عملکردی داشته که همه چه مخالف و چه موافق درباره او حرف می زنند. در این سالها کارهای تاریخی زیادی بازی کردم مثل نقش حضرت اسماعیل (ع)، لطفعلی خان زند، سید جمال الدین اسد آبادی و … که همه این کارها را با آقای ورزی انجام دادم.
شهید نواب صفوی شخصیتی بود که در دوران معاصر زندگی می کرد و افرادی بودند که او را از نزدیک دیده بودند. بازی در این نقش بسیار سخت بود و منتقدینی هم ایستاده بودند تا این نقش را نقد کنند. من نیز هر آنچه در توان داشتم برای این نقش گذاشتم. من با نواب زندگی کردم و از زمانی که عبای نواب روی دوشم آمد زندگیم فرق کرد.
گریم کار آنقدر برایم سخت بود (استفاده از بینی، لنز، ریش) که اگر هر شخصیت دیگری غیر از شهید نواب بود انصراف می دادم اما برای عشقی که داشتم کار را ادامه دادم. شاید دعاهای شبانه ام به پایان رساندن این نقش بود و یکی از رویاهایم این بود که آیا می توانم این نقش را به پایان برسانم؟
سکانس ها را رج زدیم و تصویربرداری کردیم تا رسیدیم به سکانس اعدام نواب. به آقای ورزی گفتم اجازه بده سکانس آخر نواب با اعدامش تمام شود و اگر سانحه ای خلال اعدام رخ داد بگذار که من نقش را تمام کرده باشم. وقتی در شصتمین سالگرد شهادت او این اعدام انجام شد سکانس را گرفتیم حال غریبی داشتم و نمی خواستم صحنه را ترک کنم. وجود شهید نواب در تاریخ وجود منحصر به فردی است و چنین فردی در آن زمان نداشتیم که چنین مریدانی داشته باشد و هنوز هم خیلی ها دوستش دارند و خیلی ها از او می ترسند. شهید نواب شخصیتی کاریزماتیک داشت و هرآنچه در بازیگری در دانشگاه و کلاس ها یاد گرفته بودم را در این نقش پیاده کردم.
وقتی سریالی پخش می شود بازیگر متوجه می شود که چه کار کرده است و به نظر خودم خوب بود و بعد از پخش مورد توجه اقشار جامعه و مردم قرار گرفت چه موافق ها و چه مخالف ها.
ما امکانات خوبی در صحنه داشتیم و اگر می خواستیم فیلمی جداگانه درباره شهید نواب صفوی بسازیم بهتر از این نمی شد. سال گذشته آقای علی عسکری از من سوال کردند می شود از بخش های زندگی شهید نواب فیلمی را استخراج کرد؟ گفتم بله و امروز در سالروز شهادت نواب صفوی این فیلم رونمایی شد و آرزوی من به تحقق پیوست و خوشحالم از اینکه توانستیم این شخصیت را به سینمای ایران اضافه کنیم.
** خانم لاجوردی شما نیز در این باره بفرمائید.
لاجوردی: نسل جوان ما آنطور که باید و شاید با چهره های شاخص انقلاب آشنا نشده است و یکی از دلیل هایش در این ۴۲ سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، عدم دغدغه مندی برخی مسئولان است که در این حیطه کار می کنند. اگر مردم بتوانند از طریق فیلم و سریال با زندگی شخصیت های بزرگ بهتر است. انقلاب اسلامی برای مبارزه با همه بی عدالتی ها و رانت خواری ها آمد اما با فاصله ای که گرفتیم، کارها به دست کسانی سپرده شد که عزم و اراده برای انقلابی بودن و بر مبنای اسلام عمل کردن را ندارند. حضرت آقا نیز فرمودند: انقلابیون خسته شدند و مسیر دیگری انتخاب کردند. البته بحث نفوذ هم خیلی مطرح است. نفوذی هایی که خودشان را میان بقیه جای دادند و به جای فعالیت درباره چهره های موثر انقلاب، سعی برخی مسئولین در این است که در این راه فاصله بگیریم.
جا دارد تا جوان های ما به مطالعه درباره زندگی شهید نواب ترغیب شوند تا بسیاری از سوال هایی که در ذهن برخی جوان ها هست برطرف شود. زندگی شهید نواب حقیقتا نشان دهنده روحیه بالا و عزم شهید است تفکراتش خالصانه است و از دادن جانش هم ابایی ندارد. درباره سکانس شهادتش هم باید بگویم بسیار طبیعی و واقعی درآمده بود. من از طرف کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی اعلام می کنم یکی از دغدغه های ما این است که جا برای فعالیت کسانی که در معرفی این گونه افراد تلاش می کنند و قصدشان روشن گری است باز کنیم و از آنها حمایت کنیم. در دوره یازدهم مجلس از تمام توانمان استفاده می کنیم تا همه کم و کاستی ها را جبران کنیم و در معرفی تاریخ انقلاب اسلامی قدمی برداشته باشیم. آنقدر دستمان پر است که می تواند برای جوان هایمان پر بار باشد.
اگر فیلم و سریالی در این زمینه ساخته شده است خیلی کم به دل مخاطبان نشسته است. افرادی که خاندان پهلوی را نمی شناختند با دیدن معمای شاه ابهامات شان برطرف شد و ما نیاز داریم در این زمینه از این کارها ساخته شود و ما هم حمایت می کنیم.
** آقای حسینی درباره این فیلم و نشان دادن زندگی برخی شهدا بفرمائید.
حسینی: ما به این نیاز داریم تا تاریخ معاصر را معرفی کنیم و بهترین راهش نیز ساختن فیلم و سریال در این زمینه است. حضرت آقا نیز در این باره صحبت هایی داشتند. در خارج از کشور کتاب هایی نوشته می شود و تاریخ را هم تحریف می کنند و همین کتاب ها به مستند تبدیل می شود، سرمایه گذاری که آنها انجام دادند را ما انجام ندادیم و باید دولت آینده اهتمام بیشتری به مسائت فرهنگی داشته باشد. ای کاش نگاهی که مقام معظم رهبری به فرهنگ و هنر داشتند را بقیه هم داشته باشند.
شخصیت شهید نواب صفوی می تواند جای کار بسیاری داشته باشد. سال ۱۳۳۲ او به کنگره اردن لبنان و … رفته بود و باید گفت زندگی یکنواختی نداشته است. همچنین او در آبادان و نجف نزد علامه امینی درس خوانده است و با آیت الله کاشانی و مصدق هم نشین بوده است. حتی مقام معظم رهبری فرمودند بعد از سالها درباره حادثه هفتم تیر و شهید بهشتی هنوز فیلمی نداریم. سینما و رسانه ملی باید در این زمینه ورود کند و لازم است شهید نواب را به نسل جوان معرفی کنیم و همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند اولین جرقه های انقلابی در شهید نواب دیده شد و همچنین در بیانیه گام دوم انقلاب معظم له روی بخش آشنایی جوان ها با تاریخ تاکیدهایی داشتند و فرمودند این کتاب راهنمای حقایق است.
شهید نواب صفوی نقش بسیار مهمی در تاریخ داشته است و رزم آرا را از سر راه برداشته و اگر او را برنمی داشت، صنعت نفت ملی نمی شد. هرچه در این راه بیشتر زحمت بکشید بیشتر مورد هجمه قرار می گیرید.
ورزی: من از همان ابتدا انتخاب کردم که می خواستم زندگی محمدرضا پهلوی را بسازم و در هیچ کجای دنیا اینطور نیست که واو به واو از روی کتاب فیلمی ساخته شود و قرائت من این بود که برشی از زمان پهلوی دوم انتخاب کنم و بسازم.
آن زمان من باید به همه جواب می دادم و آنقدر جواب داده بودم واقعا خسته شده بودم. از خانواده افرادی که در این سریال به زندگی شان ورود کردیم تا شبکه های تلویزیونی و من مانده بودم در این میان که اگر به نفع شاه فیلم ساختم چرا آن وری ها من را می زنند؟ اگر من مشکلات شاه را مطرح کردم چرا اینطور می کنند؟ این موضوع هنوز هم برای من معما است و باید یک معما درباره اش بسازم.
عجمی: این همان موضوعی است که خانم لاجوردی نیز به آن اشاره کردند درباره نفوذ رسانه که امروز خیلی مشهود است. ما برای چهلمین سال پیروزی انقلاب آقای ورزی هماهنگ کردند که جلوی دوربین بیایند و اگر می آمدند اتفاق بسیار عجیبی رخ می داد و خاندان پهلوی ضربه های مهلکی می خورد که دیگر نمی توانست بلند شود اما حتی یک رسانه پای کار نیامد و ما همه جا با آقای ورزی رفتیم بابت آوردن اینها.
امیری: آقای ورزی در جریان سریال معمای شاه تلاش بسیاری داشتند و روایت خوب و دقیقی هم از تاریخ ارائه شد. اما از آنجایی که مقطع تاریخی نزدیک و پر حاشیه ای را انتخاب کرده بودند، جریان های انحرافی بسیاری تلاش کردند تا کار ایشان را زیر سوال ببرند. کما اینکه در فیلم خون و غزل هم که برگرفته از همین سریال است، شاهد یک روایت دقیق و موجز از زندگی شهید نواب صفوی هستیم.
ورزی: برای چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب که جان بولتون گفته بود جمهوری اسلامی چهلمین سالگرد خود را نمی گیرد می خواستیم این کار را انجام دهیم.
عجمی: در سریال جدید آقای ورزی به شکل گیری نفوذ رسانه ای در کشور می پردازد که این نفوذ رسانه ای ۱۸۷ سال است که مثل قبل است و هیچ تغییری نکرده است و همان روش قدیم که انگلیس برای اولین بار در ایران تست زد، در سال ۹۹ در ایران اجرا می شود و این موضوع کار بعدی آقای ورزی است.
لاجوردی: واقعا باید به بحث نفوذ خیلی دقیق پرداخته شود و آنقدر آنها دقیق و حساب شده عمل می کنند و در همه جا بدون استثنا هستند و از پرونده ۸ شهریور شهادت شهید رجایی و باهنر که بگیریم یکی از نمونه هایش است و حتی شهادت پدرم. اگر دقیق نگاه کنید هر فردی وارد پرونده ۸ شهریور شد به طریقی از صحنه خارجش کردند. امروز دنیا دنیای تبلیغات و دنیای رسانه است و اینها مصرتر هم هستند و کار بسیار جدی می طلبد. اگر چهلمین سال انقلاب به راهی می رسیم که می گوییم این خیلی می تواند موثر باشد و می گوید اگر بتوانم این را یکسال به تعویق بیندازم همین برایش غنیمت است.
متاسفانه در کشور ما این بحث جدی گرفته نمی شود و حتی حضرت آقا فرمودند من هر زمان از نفوذ صحبت می کنم نمی دانم چرا عده ای برآشفته می شوند در صورتیکه باید به عینه این را بگوییم و این را باید خیلی جدی تر گرفت.
عجمی: بهترین راه نفوذ در جایگاه نفوذ ورود نیروهایی است که عدم نظام تجربه و دانش مکفی را داشته باشند و حضرت آقا در سخنرانی اخیرش فرمودند منظور من از جوانگرایی این نبوده که جوان به صرف جوان بودنش بیاید. حاج قاسم سلیمانی هم جوان بود اما اینکه می دانیم نداشتن دانش و تجربه نفاق می آورد. حالا دانش هست تجربه نیست و بالعکس. نبود این دو شاخه نفاق می آورد.
