سینماپرس: محمد معتمدی از خوانندگان موسیقی ایرانی در سال‌های اخیر و در ایام ماه مبارک رمضان چند قطعه مناجات خوانی منتشر کرده است و آلبوم مناجات وی سحرگاهان از مأذنه‌های حرم مطهر رضوی پخش می‌شود.
به گزارش سینماپرس، مناجات به معنای راز گفتن و گفتگوی پنهانی با کسی، راز و نیاز و نجوی کردن است. مناجات بیشتر در سخنانی در قالب نظم و نثر برای عرض نیاز و حاجت به درگاه خداوند همراه با سپاس او استفاده می‌شود. در گذشته‌ها از مناجات خوانی برای بیدار کردن مردم در سحرهای ماه مبارک رمضان استفاده می‌شد.
مناجات‌خوانی، اذان گفتن و قرائت دعا، بخش‌های دیگری بود که به وقت سحر، یکی پس از دیگری اجرا می‌شد و اینها همه تمهیداتی بود که ایرانیان در گذشته برای به‌موقع بیدار کردن مؤمنان از خواب، اندیشیده بودند.
محمد معتمدی از خوانندگان شناخته شده موسیقی ایرانی که در سال‌های اخیر و در ایام ماه مبارک رمضان چند قطعه مناجات خوانی منتشر کرده بود، سال گذشته نیز قطعه مناجات خوانی «حمد و ثنا» را منتشر کرد و استفاده آن را برای همه مخاطبان رایگان اعلام کرد.
آلبوم «مناجات» از جمله آثار محمد معتمدی است که چند سال پیش به مناسبت ماه مبارک رمضان منتشر و در برنامه سحرگاهی حرم مطهر امام رضا (ع) پخش شد. آنچه در ادامه می‌خوانید گفتگوی مشروح خبرگزاری مهر با محمد معتمدی خواننده صاحب سبک موسیقی ایرانی است؛
*خوانندگان زیادی در قدیم داشتیم که فعالیت‌های خود در حوزه آواز، با تلاوت قرآن کریم آغاز کردند، چه ارتباطی بین آواز و تلاوت قرآن وجود دارد؟
در قدیم چیزی به نام کنسرت رواج نداشت و هر کسی که به نوعی صدایش خوب بود، یا به سمت قرائت قرآن یا به سمت تعزیه هدایت می‌شده است. به خاطر همین در قدیم همه‌ی کسانی که خوش‌صدا بودند به قرائت قرآن و خواندن اشعار تعزیه و از این دست مراسم‌هایی آئینی مسلط بودند. موسیقی ما هم با موسیقی عرب‌ها و موسیقی ترک‌ها و ازبک ها به واسطه نزدیکی جغرافیایی ریشه‌ی مشترک دارد. وقتی با همدیگر ریشه مشترک داریم تاثیرپذیر هم هستیم. کسانی که از کودکی در حوزه قرائت قرآن کار کرده‌اند هماهنگی مغز و حنجره را بهتر یاد گرفتند. در آواز باید بین مغز و حنجره و گوش هماهنگی خاصی ایجاد شود. خواننده خوب کسی است که آن چیزی که می‌شنود درست تحلیل کرده و به حنجره‌اش درست فرمان خواندن دهد. قرآن وقتی که به پیامبر (ص) نازل شد، عرب بهترین و فاخرترین موسیقی‌اش را به قرائت قرآن اختصاص داد، که همین موسیقی مقامات عربی یا طرب نامیده می‌شود. ما هم در موسیقی دستگاه‌هایی داریم که با موسیقی عرب اشتراکات زیادی دارد بخاطر همین کسانی که مانند استاد محمد رضا شجریان و دیگر همکارانمان فعالیت‌های خود را با قرائت قرآن شروع کردند، موفقیت‌های بیشتری در حوزه آواز داشتند. چرا که موسیقی عرب موزیکالیته خیلی قوی‌ای دارد و خیلی از اساتید مصری مثل مصطفی اسماعیل و عبدالباسط به نوازندگی و نغمات و فواصل موسیقی و اصول علمی موسیقی وارد و مسلط بودند. بنابراین ظرافت‌های بسیاری در قرائت قرآن کریم وجود دارد. یعنی حتی از خود ردیف موسیقی ایرانی ظرافت‌های بیشتر و آرایه‌های بیشتری دارد که می‌تواند در آواز ایرانی به کار آید. آرایه یعنی تذهیب‌هایی که در تلاوت‌ها استفاده می‌شود.
*شما خودتان در کودکی نیز به تلاوت قرآن مشغول بوده‌اید؟
من هم در کودکی قرائت قرآن کار کردم و هم در گروه‌هایی مثل تواشیح یا فعالیت‌هایی که با نغمات سروکار داشته است بوده‌ام و آن را به خوبی می‌شناسم. همه فکر می‌کنند تنها در «ربنا» استاد محمدرضا شجریان از موسیقی عرب استفاده شده است اما شخصاً حتی در آوازهایشان در جاهایی، حالت‌هایی از موسیقی عربی می‌بینم که اگر کسی ویبراسیون ها و یا حالت‌های تکنیک‌های خاصی که در موسیقی است را کار نکرده باشد، تشخیص نمی‌دهد. موسیقی عربی غنای خیلی خوبی به صدای افراد می‌بخشد. کسانی که از اول با تلاوت قرآن آغاز کردند آرایه های تلاوت و زینت‌های موسیقایی را می‌توانند به آواز اضافه کنند و به یک سیستمی که خواننده حرفه‌ای نیاز دارد، برسند.
*جایگاه موسیقی مذهبی و آئینی در جامعه امروز ما کجاست؟ چرا امروزه تعداد خیلی کمی از خواننده‌ها به سمت مناجات خوانی می‌روند؟
سال گذشته اول ماه مبارک رمضان تعدادی از خانم‌های خواننده در کشور ازبکستان، سرودی را به صورت دسته جمعی خواندند که در خصوص ماه مبارک رمضان بود. این خانم‌ها در شمایل محجبه این کار را انجام دادند در صورتی که اکثر آن خانم‌ها در حالت عادی محجبه نیستند ولی به احترام ماه رمضان محجبه شده و به چنین موضوعی ورود کردند. در جامعه‌ی ایرانی بین موزیسین‌ها چنین رویکردی وجود ندارد. در صورتی که ما در قدیم این مساله را داشتیم. بین هنرمندان موسیقی مرسوم بود، که مثلاً برای میلاد حضرت علی (ع) یا اوایل محرم قطعه‌هایی می‌خواندند. بعضی دیگر در ایام عزاداری کار نمی‌کردند، نوازنده‌هایی را می‌شناسم که در روز عاشورا یا روز بیست و یکم ماه رمضان دست به ساز نمی‌زدند نه اینکه ساز را منکر و چیز بدی بدانند بلکه این بیشتر حرمت قائل شدن و احترامی که به این ایام قائل بودند را نشان می‌دهد. این احترام چیزی است که امروزه مقداری کم رنگ شده و جامعه‌ی موسیقی ما روی مسائل اعتقادی مثل گذشته ورود نمی‌کند. نوازنده‌هایی را می‌شناسم که در روز عاشورا یا روز بیست و یکم ماه رمضان دست به ساز نمی‌زدند نه اینکه ساز را منکر و بدی بدانند بلکه بیشتر حرمت قائل شدن و احترامی که به این ایام قائل بودند را نشان می‌دهد. این احترام چیزی است که امروزه مقداری کم رنگ شده و جامعه‌ی موسیقی ما روی مسائل اعتقادی مثل گذشته ورود نمی‌کند
*چرا خوانندگان در شرایط کنونی که اهمیت و تأثیر موسیقی در جامعه بیشتر مشخص شده است به فعالیت در عرصه‌های آئینی ورود نمی‌کنند؟
بد نیست هر از چند گاهی کارنامه‌ها را مرور کنیم. ما دوست داشتیم سیستمی داشته باشیم که به طور مثال وقتی بچه‌ای در سیستم فرهنگی ما ورود می‌کند از آن طرف انسان متدینی خارج شود. اگر متدین هم نشد ضد اعتقادات پدر و مادر هم نباشد. اما این سیستمی که طراحی شد همه را خواست نماز شب خوان کند و اگر کسی کمتر از این مقدار بود، طرد شد. ما موزیسین‌ها را دچار محدودیت کردیم. کاری به مساله آواز بانوان نداریم. بخاطر محدودیت‌ها و برخی ضدحال‌هایی که به خوانندگان زده شد آنها رویگردان شدند و می‌شود گفت لج کردند. البته اینها اشکالاتی است که مطمئنم مسئولین بخش‌های فرهنگی تاکنون به آن رسیده‌اند. در کشوری مثل ازبکستان می‌بینید که در اول ماه مبارک رمضان همه بانوان با حجاب کامل برای این ماه آواز می‌خوانند که من این را یک پیروزی برای دستگاه اعتقادی آن کشور می‌دانم. ولی خروجی ما، برعکس آنچه که به آن معتقد بودیم شده است. این به نظر من یک مسأله‌ای است که اگر جامعه موسیقی، اقبالی به موسیقی سنتی و آئینی و مذهبی نشان نمی‌دهد به خاطر محدودیت‌هایی بوده که برایشان اعمال شده است.
*چه چیزی باعث برگشت دوباره خوانندگان به این عرصه می‌شود؟
زمانی درختی کاشتیم. وقتی نهال بوده می‌توانستیم صافش کنیم اما کج شده و با همان حالت قطور شده است. اگر بخواهی صافش کنی نیاز به تخصص باغبانی و زمان قابل توجه دارد. مقداری از لطمه‌ها جبران ناپذیر است ولی همان مقدار که جبران‌پذیر می‌باشد هم نیاز به کار کارشناسی دارد.
من اعتقاد دارم برای سیستمی که واقعاً می‌داند چطور به قدرت اول نظامی در منطقه تبدیل شود، می‌داند چطور در یک بازه‌ی زمانی کوتاه، تمام کمبودهای مثلاً در حوزه‌ی نظامی را شناسایی کند و جلوی تهدید در آن عرصه را ببندد قطعاً می‌تواند در عرصه فرهنگی نیز کمبودها را برطرف کنند. اگر همتی باشد و اتاق فکر تشکیل دهند و به نتیجه خوبی برای این امر برسند که چه کاری باید برای موزیسین‌ها و جامعه انجام شود. به هر حال گرایش‌های اعتقادی در خون و وجود ما هست ولی اینکه چطور این واکنش‌های منفی به مقولات اعتقادی را چطور می‌شود در بین برخی از اقشار جامعه برطرف کرد نیاز به یک تحرک اندیشه و تخصص دارد.
*در خصوص آلبوم مناجات بفرمائید که به چه صورت منتشر شد آیا سفارشی بود یا به صورت کاملاً دلی انجام گرفت؟
«مناجات» در واقع یکی از تجربه‌های شخصی من بود. اولین بار حدود پانزده سال پیش در حال و هوای ماه مبارک رمضان تصمیم گرفتم برای شروع این ماه یک قطعه بی‌کلام مناجات منتشر کنم. به خاطر اینکه مناجات‌خوانی یک مدلی از آواز خوانی در قدیم و یک فرم در آوازخوانی بوده که متأسفانه طی دهه‌های اخیر از بین رفته است. در گذشته که نگاه می‌کنیم همه‌ی خواننده‌های قدیمی حتی کسانی که صفحه ضبط کرده‌اند، یک صفحه هم مناجات خوانی داشته‌اند. برای اولین بار مناجاتی را همان سال‌ها در حال و هوای خودم به صورت دلی خواندم واقعاً خیلی خوب شد و در فضای اینترنت به اشتراک گذاشتم که با بازخوردهای خوبی مواجهه شدم. مخاطبان سال‌های بعد نیز درخواست‌های تکرار مناجات خوانی داشتند. سال بعد هم قطعه‌ای را خواندم تا اینکه تعدادش در حد مجموعه‌ای از مناجات خوانی در آمد. بعد دیدم که خیلی نسبت به آن استقبال شد. با پیشنهاد مرکز آفرینش‌های آستان قدس رضوی، این قطعات مناجات خوانی تبدیل به یک آلبوم شد و در حال حاضر مفتخرم که در حرم امام رضا (ع) نیز پخش می‌شود.
*احساس شما از پخش اثرتان در یک فضای معنوی مانند حرم امام علی بن موسی الرضا (ع) چه بود؟
خیلی احساس غرورآمیز و آرامش بخشی است. اعتقاد شخصی خودم را دارم. اگر یک نفر با شنیدن این مناجات‌ها اتفاق معنوی و درونی برایش رخ دهد آن هم در فضایی که پر از انرژی‌های روحانی است، کافیست تا عاقبت انسان را متحول کند. معتقدم اگر فقط همین یک کار را در مجموعه کارهای موسیقی در حوزه‌ی آواز انجام داده بودم، کافی بود و مجموعه مناجات برایم چنین حکمی دارد.
*مهر
