بایگانی دی 13, 1401

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی «پاتوق مستند»، دومین برنامه «پاتوق مستند» با عنوان «روایتی از نجات انسان‌هایی که هیچ‌کس منتظرشان نیست» که به نمایش و نقد و بررسی مستند «هیچ‌کس منتظرت نیست» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی محسن اسلام‌زاده اختصاص داشت، شامگاه دوشنبه ۱۲ دی در پردیس سینمایی آزادی برگزار شد.

در این برنامه که اجرای آن بر عهده المیرا شریفی‌مقدم بود، احمد بخارایی جامعه‌شناس و استاد دانشگاه، مریم کثیری فعال فرهنگی‌ و رسانه، محسن اسلام‌زاده تهیه‌کننده و کارگردان اثر، سپیده علیزاده فعال اجتماعی و علاقه‌مندان به سینمای اجتماعی حضور داشتند.

پس از اکران مستند، المیرا شریفی‌مقدم در ابتدا با اشاره به اینکه مستند تلخ است اما سیاه نیست، مطرح کرد: «هیچ‌ کس منتظرت نیست» امید، جسارت و شجاعت را به تصویر کشیده است و رگه‌هایی از زندگی با حضور عزیزانی که در تمام صحنه‌های اثر حضور دارند، از کوچک تا بزرگ، همچنان حفظ می‌شود. دوست دارم بگویم برخلاف اسم مستند کسی هم می‌تواند برای همه مصرف‌کنندگان که شاید ته‌خطی هم شده باشند، منتظر بماند.

«هیچ‌کس منتظرت نیست» اثری دینی‌ است

سپس محسن اسلام‌زاده سازنده مستند «هیچ‌کس منتظرت نیست» درباره سپیده علیزاده بیان کرد: او دیالوگ معروفی در مستند دارد که می‌گوید: «من نمی‌توانم انتخاب کنم که تا کجا فرو روم». علیزاده غرق ماجراست و به این دلیل است که به همه دغدغه‌مندان، مسئولان و… توصیه می‌کنم که با او به پاتوق‌ها سر بزنند. شناخت او از زنان آسیب‌دیده و نزدیک شدن دوربین ما به فعالیت‌هایش باعث شد به نقطه‌ای برسیم که به شخصیت‌پردازی آدم‌های اطراف وی هم بپردازیم. اما برای اینکه مستند حرکت روبه‌جلو و درام خوب داشته باشد باید قصه «مونا» را هم پیگیری می‌کردیم که این‌ اتفاق رخ داد.

وی با بیان اینکه «هیچ‌کس منتظرت نیست» اثری دینی‌ست، گفت: در آموزه‌های دینی ما به صراحت آمده است که هرکس تنها یک نفر را نجات بدهد، انگار کل بشریت را نجات داده است. در حال حاضر مشکل این است که افراد تصمیم‌گیر به دنبال نجات یک نفر و برگشت او به خانواده نیستند و می‌خواهند همه را یکجا نجات بدهند. از سوی دیگر باید بگویم عنوان مستند، اعتراضی به همه ما است بدین‌ معنی که اگر کسی قصد دارد بازگردد چرا ما منتظرش نیستیم؟

کارگردان «هیچ‌کس منتظرت نیست» در پایان در جواب به این سوال مجری مبنی بر اینکه مواجهه زنان با اعتیاد در مقایسه با مردان چه تفاوت‌هایی دارد، تصریح کرد: تفاوت روی آسیب‌پذیری اشخاص معضلاتی‌ است که منجر به وجود آمدن یک زن کارتن‌خواب می‌شود پس باید حساسیت‌ نسبت به زنان و دختران مصرف‌کننده بیشتر باشد.

تعداد بسیار کمی از زنان آسیب‌دیده به آغوش خانواده بازمی‌گردند

در ادامه سپیده علیزاده در پاسخ به این پرسش مجری که هم‌اکنون مرکز «نور سپید هدایت» در چه وضعیتی است، مطرح کرد: در ابتدا علاقه‌مندم که بگویم آنچه که به من قوت قلب می‌دهد این است که به چهره تک‌تک افرادی که مستند را تماشا می‌کنند، نگاه کنم و با خود بگویم تعدادی به تیم ما اضافه شدند که قرار است دغدغه مسایل اجتماعی داشته باشند و برچسبی به زنان مصرف‌کننده نمی‌زنند. واقعیت این است مرکزی که خانه دخترانم بود، تعطیل شده است. ساختمان مرکز برای ما نبود و دو سال بلاعوض در اختیارمان قرار گرفته بود.

وی ادامه داد: شب آخری که در مرکز بودیم، ۱۸۰ نفر مراجعه‌کننده داشتیم و تنها موفق شدیم ۲۰ نفر از بهبودیافتگان را در ساختمانی که اجاره کردیم، اسکان دهیم که یک طبقه از آن نیز کارگاهی‌ است که بچه‌ها در آن مشغول به فعالیت هستند.

این فعال اجتماعی با بیان اینکه با تغییر مدیران سازمان‌ها دغدغه‌ها و اولویت‌ها عوض می‌شود، یادآور شد: من ۱۷ تا ۱۸ سال عمر خود را برای کار کاهش آسیب گذاشتم تا نشان دهم که افراد ته‌خطی را با ایجاد امید می‌توان به زندگی برگرداند. «مونا» یکی از این افراد است.

در حال حاضر مشکل این است که افراد تصمیم‌گیر به دنبال نجات یک نفر و برگشت او به خانواده نیستند و می‌خواهند همه را یکجا نجات بدهند. از سوی دیگر باید بگویم عنوان مستند، اعتراضی به همه ما است بدین‌ معنی که اگر کسی قصد دارد بازگردد چرا ما منتظرش نیستیم؟علیزاده افزود: متاسفانه به مرور زمان و در این سال‌ها دغدغه کاهش آسیب کمتر شده است و اولویت اینکه به کسانی که فضای ته‌خطی را تجربه کردند، کمک کنیم، کمتر شد. از سوی دیگر تفکر نهادهای مسئول به سمت درمان اجباری در مقوله اعتیاد رفت؛ مساله‌ای که روی کاغذ به نظر درست می‌آید و می‌تواند بودجه داشته باشد اما در عمل به شهادت کسانی که تجربه کردند، کارآیی ندارد چراکه نظر کارشناسانه پشت آن نیست.

این فعال اجتماعی در پایان در پاسخ به این پرسش مجری مبنی بر اینکه نجات زنان معتاد سخت‌تر است یا مرد مصرف کننده، خاطرنشان کرد: تجربه زیسته واقعی من نشان داده است که مردان راحت‌تر به خانواده باز می‌گردند و اساسا تجربه مشابه درباره زنان مصرف‌کننده وجود ندارد. در حقیقت شاید بتوان تعداد بسیار کمی از زنان را به آغوش خانواده بازگرداند. به همین دلیل باید مراکزی را ویژه این قشر که پس از ترک هم از سوی خانواده حمایت نمی‌شوند، داشته باشیم.

همچنان شاهد نرخ صعودی نابهنجاری هستیم

در ادامه احمد بخارایی جامعه‌شناس و استاد دانشگاه نیز در سخنانی عنوان کرد: بر اساس آماری که توسط مجامع بین‌المللی اعلام شده است، متوسط سال‌هایی که یک خانم اولین مصرف را دارد تا زمانی که به صورت دائم معتاد می‌شود، دو سال و این مساله برای آقایان ۸ سال است. در حقیقت زنان معتاد ۶ سال زودتر از مردان معتاد وارد گردونه آسیب‌پذیری جدی می‌شوند. این مساله تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله عاطفه‌ورزی و بحث ساختار خانواده در سطح تحلیل خرد است. خانواده (منظور الگوهای رفتاری) بازتاب فرهنگ بیرونی است یعنی اینگونه نیست که یک شبه الگوها متولد و خلق شود و دوباره یک شبه از صحنه تعاملات اجتماعی پا بیرون بگذارد.

وی ادامه داد: آنچه که امروز شاهد آن هستیم و به اوج رسیده است، تبلور فرهنگ مردسالارانه است. در این فرهنگ به زن نگاه ویژه‌ای می‌شود و متاسفانه در چهار دهه اخیر با آمیختگی ایدئولوژیکی که با فرهنگ سنتی قدیمی پیدا کرده، تشدید شده است. در این‌ نگاه زن آسیب می‌بیند و شاید این آسیب‌ها از دوران کودکی شروع و درون خانواده متبلور شود. همچنین عوامل بیرونی نظیر نبود رفاه و حمایت اجتماعی، بیکاری و آمار بالای طلاق و… باعث می‌شود آمار اعتیاد در بین زنان افزایش پیدا می‌کند.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: در فرهنگ ما به دلیل نگاه مردسالارانه تنگناها به مراتب بیشتر و پذیرش خانواده سخت‌تر است. در حقیقت وقتی یک زن آسیب‌پذیر دفع می‌شود، به دلیل بستری که برایش تعریف نشده است، به درون خود فرو می‌رود؛ فرو رفتنی که شامل کارتن‌خوابی، خودکشی، افسردگی و… می‌شود.

بخارایی با بیان اینکه تجربه‌های خارج از کشور نشان می‌دهد که آسیب‌ها از دو طریق نیروهای مردمی و سازمان‌ها و نهادها قابل ترمیم است، بیان کرد: متاسفانه سازمان‌ها و نهادها علاوه بر نداشتن ارتباط ارگانیگ با یکدیگر، خود فاقد کارکرد لازم هستند. وقتی در یک سازمان متخصص در جای خودش نباشد، به تحقیقات اجتماعی توجه نشود و برچسب تشویش‌گری و سیاه‌نمایی به نتایج تحقیقی که نشان دهنده لایه‌های پنهان آسیب‌زا و دردآور از یک جامعه باشد، بزنند، بود و نبودشان تفاوتی با یکدیگر ندارد.

وی در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: در دهه‌های اخیر سیاست‌گذاری‌های زیادی اتفاق افتاده است اما همچنان شاهد نرخ صعودی انواع نابهنجاری و انحرافات هستیم که این مساله نشان می‌دهد سیاست‌ها همچنان در بستری که پشتوانه تحقیقی و حساسیت‌های لازم را ندارد و مجری و عاملش متخصص نیست، تدوین می‌شوند و به اعتبار گذشته کاربرد لازم را ندارند.

زنان آسیب‌دیده را با حمایت و همدلی می‌توان به زندگی بازگرداند

در بخش دیگری از نشست نقد و بررسی مریم کثیری فعال فرهنگی‌ و رسانه نیز مطرح کرد: در ابتدا قصد دارم‌ بگویم که سپیده علیزاده مادرانگی‌اش را با همه زنان این سرزمین تقسیم کرده و لحظاتی که برای فرزندان خود مادر نبوده، برای بانوان آسیب‌دیده مادری کرده است. همچنین باید از محسن اسلام‌زاده کارگردان اثر که با دوربین خود به سراغ فراموش‌ترین قشر زنان این جامعه رفته و باعث شده است که دیده شوند، تشکر کرد.

وی افزود: چرخه آسیب از یک نقطه مشخص شروع نمی‌شود به همین‌ دلیل رسانه و مدیری که مسئولیت دارد نمی‌تواند روی آن نقطه دست بگذارد. برای بسیاری از دختران سرزمین ما چرخه آسیب از لحظه تولد شکل گرفته است. به یاد دارم اولین باری که درب زندان زنان به رویم باز شد، با اسباب‌بازی‌های کودکانه‌ روبه‌رو شدم و از خود پرسیدم مگر زندان جای بچه‌هاست؟ آن زمان بود که متوجه شدم دخترانی درون زندان متولد و در محلی رشد می‌کنند که انواع بزهکاران و مجرمان آنجا هستند.

این‌فعال فرهنگی‌ تاکید کرد: عده دیگری در فرآیند بزرگ شدن و جامعه‌پذیری دچار آسیب‌هایی می‌شوند که در این مستند کمتر بدان پرداخته شده است. بسیاری از زنانی که هم‌اکنون به آن‌ها آسیب‌دیده گفته می‌شود از ابتدا بیمار نبودند بلکه اتفاقاتی که در فرآیند زندگی برای آن‌ها رخ می‌دهد، این زنان را تبدیل به بیمارانی می‌کنند که دیده نمی‌شوند و صدایش هیچ زمان به هیچ کجا نمی‌رسد.

کثیری با اشاره به اینکه ثبات مدیریت، تجربه زیسته و حضور متخصصان در زمینه کاهش آسیب حس می‌شود، یادآور شد: برخی از مسائل آنقدر آسیب‌های عمیق و علل بنیادین دارد که نمی‌توان به دست تغییر مدیریت سپرد؛ آن هم در کشوری که مدیرانش دائما در حال تغییر هستند و سلایق متنوعی دارند. مدیری که تجربه کارتن‌خواب‌ها، زندگی زیرزمینی و… نداشته باشد، فانتزی تصمیم می‌گیرد. واقعیت این است که هم نگاه رسانه به مشکلات زنان و هم کسانی که مدیریت و سیاست‌گذاری می‌کنند، فانتزی است.

وی در پایان‌ صحبت‌های خود خاطرنشان کرد: زنان آسیب‌دیده نه با اجبار بلکه با حمایت، همدلی و ایجاد شرایط محیطی می‌توانند به زندگی بازگردند.

مستند سینمایی «هیچ‌کس منتظرت نیست»، محصول مرکز مستند سوره، که پخش آن توسط دفتر پخش «رویش» موسسه بهمن‌سبز انجام می‌شود، از ۱۰ دی‌ در پردیس سینما بهمن شهر تهران روی پرده رفته است و به زودی میزبان مخاطبان خود در شهر کرمانشاه می‌شود.

سینماپرس: معاون اول رئیس جمهور با اشاره به همراهی و حمایت دولت از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در برگزاری جشنواره‌های فجر گفت: امسال جشنواره‌ها قوی‌تر و وسیع‌تر از گذشته برگزار خواهد شد.

مصطفی شریفی کارگردان مستند «خورشید روز سیزدهم» به بهانه پخش این مستند از تلویزیون در گفتگو با خبرنگار مهر، گفت: این مستند درباره مراسم تشییع حاج قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس و یاران‌شان در عراق و ایران است. از آنجایی که بنده از عوامل فیلم مستند «۷۲ ساعت» بودم و تدوین آن مستند را برعهده داشتم، در ماجرای ساخت آن مستند به این جمع‌بندی رسیدیم که باتوجه به ابعاد گسترده این تشییع، نمی‌توان پرداخت جامعی از آن در قالب همان مستند داشته باشیم و با تصمیم‌گیری مشترک مهدی مطهر و مصطفی شوقی، که تهیه‌کننده و کارگردان آن مستند بودند، تصمیم گرفتیم در آینده مستند جداگانه‌ای درباره این مراسم بسازیم.

وی افزود: برای این مستند تلاش کردیم به تمام شهرهایی که پیکر حاج قاسم و شهید ابومهدی در آن‌ها تشییع شده بودند برویم و با مردم آن شهرها که در جریان تشییع حضور داشته‌اند صحبت و مصاحبه داشته باشیم. تلاش‌مان هم این بود که تمام ابعاد این تشییع عظیم را در این فیلم ثبت کنیم.

این مستندساز درباره تفاوت روایت این مستند به نسبت آثار مشابه هم توضیح داد: بالاخره در این سه سال، تولیدات گسترده و متنوعی درباره حاج قاسم و ابومهدی المهندس داشته‌ایم که هر کدام هم کیفیت‌های متنوعی داشته‌اند. ما سعی کردیم در این مستند، ابعاد بیشتری را مدنظر قرار دهیم و از زاویه‌های متفاوت‌تری به این دو شخصیت بپردازیم. در جریان تشییع پیکر این دو شهید، در واقع ورق برگشت و برای اینکه بدانیم این برگشتن ورق چه معنایی دارد، باید به روزهای قبل از این حادثه در عراق رجوع کنیم. عراق در آن مقطع به‌طور کامل به هم ریخته بود و این واقعیتی است که در مستندهای ساخته شده کمتر به آن توجه شده است.

تلاش رسانه‌های غربی و سعودی برای گسست میان مردم ایران و عراق

شریفی ادامه داد: در کشور عراق در آن مقطع یک فضای ضدایرانی و ضدجبهه مقاومت به‌وجود آمده بود و رسانه‌های سعودی و غربی تمام تلاش خود را معطوف به گسست میان ملت ایران و عراق کرده بودند. در چند روز قبل از این حادثه حتی ما شاهد تعرض به سفارت ایران در عراق بودیم و طیفی از مردم عراق علیه ایران شعارهایی را می‌دادند. در فیلم «۷۲ ساعت» به نقل از معاون ابومهدی این نکته اشاره شده است که آن‌ها بیم این مسئله را داشتند که از سوی برخی از مردم، به پیکر این شهدا جسارت شود اما صبح تشییع پیکر این شهدا، می‌بینند که ورق به طور کامل برگشته و شاهد تشییع بی‌سابقه‌ای بودیم. فضا به‌صورتی بود که در شب حادثه در عراق نمی‌دانستند پیکر این شهدا را به کجا باید منتقل کنند و حتی این هراس وجود داشت که پیکر این شهدا از سوی برخی تندروها دزدیده شود.

فضا به‌صورتی بود که در شب حادثه در عراق نمی‌دانستند پیکر این شهدا را به کجا باید منتقل کنند و حتی این هراس وجود داشت که پیکر این شهدا از سوی برخی تندروها دزدیده شود

وی تأکید کرد: در همان مستند «۷۲ ساعت» به بخش‌هایی از این نگرانی‌ها اشاره شده است اما ماجراهای مرتبط با بعد از آن را دیگر به تصویر نکشیدیم. آن مستند تا روز شهادت بود و در همان مستند اشاره می‌شود که حتی پیکرها را به پزشکی قانونی هم منتقل نکردند و مستقیم به سردخانه‌ای در وزارت دفاع عراق می‌برند تا آنجا امکان حفاظت دفاعی از این پیکرها داشته باشند. یکی دو روز بعد پیکرها به ایران منتقل می‌شوند. در ابتدا تصمیمی برای تشییع در کشور عراق وجود نداشت. صبح همان روز اما متوجه می‌شوند مردم به خیابان‌ها آمده‌اند. از همان منطقه سردخانه تا کاظمین جمعیت بسیار زیادی جمع شده بودند و وقتی این جمعیت را مشاهده می‌کنند، تصمیم به مراسم تشییع می‌گیرند. در همان عراق ورق برمی‌گردد و تشییع بی‌سابقه‌ای هم برگزار می‌شود.

این مستندساز افزود: مردم عراق از طیف‌های مختلف همه به خیابان ریختند و یک صدا از آمریکا و عربستان سعودی، اعلام انزجار کردند. انگار که یکی از اعضای خانواده‌شان شهید شده بود. من تصاویر آن روز را که تماشا می‌کردم، گویی همه مردم این احساس را داشتند. کمااینکه آن روز تمام ایران یک خانواده شده بود و همه با هر نگاه و هر تفکری در این مراسم حضور پیدا کردند.

شریفی درباره بهره‌گیری از تصاویر آرشیوی در این مستند هم توضیح داد: ما هم برای تصاویر تولیدی و گفتگو با مردم به استان‌ها مختلف رفتیم و هم از تصاویر آرشیوی مرتبط با روز تشییع در استان‌ها و شهرهای مختلف استفاده کردیم. ما تلاش کردیم تصاویر را گردآوری کنیم و آن‌ها را به هم پیوند بزنیم. همه چیز از چشم‌های مردم در تصاویر، مشخص و گویا بود. تنها در مواردی که نیاز به روایت بیشتر بود سراغ مصاحبه رفتیم. همه چیز در چشم مردم قابل مشاهده است. مثلاً در جایی که بحث آزمایش دی‌ان‌ای مطرح می‌شود سراغ مصاحبه رفتیم.

بیش از ۱۰۰ قطعه پیکر شهید به ایران منتقل شد

وی در توضیح بیشتر گفت: وقتی پیکرها به ایران منتقل شدند، بیش از ۱۰۰ قطعه بودند و حتی دو تابوت اضافه از قطعات پیکرهای ناشناخته همراه‌شان بود. در کشور عراق، تنها توانسته بودند پیکرهای عراقی را شناسایی کنند. بخشی از پیکر شهدای عراقی، با پیکر شهدای ایرانی وارد ایران شده بود و بعد از آزمایش دی‌ان‌ای این جزئیات مشخص شد و بعد از جداسازی، بخشی از پیکر شهدا به عراق بازگشت. حتی از آنجایی که خانواده ابومهدی هم در ایران زندگی می‌کردند، پیکر او را هم برای تشخیص دی‌ان‌ای به ایران منتقل کردند.

این مستندساز با اشاره به اینکه در بخشی از مستند به ماجرای قربانیان مراسم تشییع حاج قاسم در شهر کرمان هم پرداخته شده است، درباره متفاوت‌ترین تجربه خود در مسیر ساخت مستند «خورشید روز سیزدهم» تأکید کرد: واقعیت این است که تمام فرآیند ساخت این مستند، حضور حاج قاسم را در همه جا احساس می‌کردیم. حاج قاسم در خوزستان به گونه‌ای عمل کرده بود که مردم آنجا خودشان را مدیون او می‌دانستند و شاهد تشییع بی‌سابقه‌ای هم در آنجا بودیم. در شهرهای دیگر مانند مشهد و کرمان هم شرایط مشابهی بود و تلاش کردیم این مشاهدات را در فیلم روایت کنیم.

سینماپرس: در شرایطی که وزیر ارشاد طی یک سال و نیم گذشته بارها و بارها وعده داده است که امسال سال پرباری برای سینمای دفاع مقدس در جشنواره فیلم فجر است، حال خبری را یکی از رسانه های معتبر منتشر کرده مبنی بر اینکه تولیدات انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس به جشنواره نخواهد رسید! آن هم با دلایلی که قطعا برای سینماگران حرفه ای قابل قبول نخواهد بود و به نظر می رسد بیشتر فضاسازی رسانه ای برای توجیه کم کاری مدیران در فراهم کردن فرآیند تولید آثار باشد.