سینماپرس: این روزها شاید اغلب استعمال دخانیات در سریال‌های تلویزیونی نهایتا به نمایش فندکی خلاصه شود که برای روش کردن سیگار، خراب است و البته برعکس این اتفاق را در سینما و سریال‌های شبکه نمایش خانگی شاهد هستیم که پخش صحنه‌ها و تصاویر مربوط به استعمال دخانیات بیداد می‌کند.
به گزارش سینماپرس، حدوداً هشت سال قبل بود که صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر اساس مصوبه ستاد کشوری کنترل دخانیات، موظف به انجام اقدامات لازم برای نمایش ندادن مصرف دخانیات توسط هنرپیشگان در فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی و خارجی شدند. این قانون تا مدتی هم رعایت شد اما در نهایت مانند بسیاری از قوانین دیگر از جمله ممنوعیت تبلیغ کالاهای مضر در تلویزیون، به تدریج رو به فراموشی سپرده شد؛ تا این روزها در بسیاری از فیلم‌ها و همچنین سریال‌های نمایش خانگی، پخش آزادانه صحنه‌ها و تصاویری را ببینیم که به سیگار کشیدن هنرپیشه محبوب جوانان البته در نقشی که به او سپرده شده، مربوط است.
البته باید یادآور شد که در سال‌های آزادی نمایش مصرف دخانیات در فیلم‌ها و سریال‌ها، مستنداتی مبنی بر افزایش استعمال سیگار از سوی توده مردم و یا تأثیر مستقیم سیگار کشیدن یک بازیگر بر روی افزایش سیگاری‌ها وجود ندارد و در عین حال این پرسش هم مطرح می‌شود که بالاخره کارگردان برای نشان دادن یک کاراکتر منفی یا سیگاری چه تهمیدی باید در آثار نمایشی بیندیشد؟
با این حال از آنجا که بسیاری از شخصیت‌ها در یک درام، در نهایت خاکستری خلق می‌شوند و نشان دادن مصرف سیگار در این درام‌ها هم بعضاً باید از سوی بازیگرانی انجام شود که محبوب نوجوانان و جوانان هستند و آنها را الگوی خود می‌دانند، می‌توان این انتظار را داشت که چنین عملکردی منجر به ترویج غلط استعمال دخانیات حداقل برای خلاصی از دشواری‌ها و مقاطع بحرانی زندگی شود.
نمونه‌هایی از استعمال مواد مخدر در سریال‌ها
هرچند که در تلویزیون مقطعی پخش صحنه‌ها و تصاویر مربوط به استعمال دخانیات از کشیدن سیگار گرفته تا…، در کلیه برنامه‌های نمایشی، فیلم و سریال‌های تلویزیون، ممنوع اعلام شده بود با این وجود در آثار تلویزونی شاهد صحنه‌هایی بوده‌ایم منتها چون در راستای نقد شخصیت‌های منفی کار است با این توجیه همراه می‌شود که معنای رواج یا اشاعه پیدا نمی‌کند.
یکی از این موارد، پخش تصاویر آلات استعمال مواد مخدر در یکی از قسمت‌های سریال «آنام» است که سال گذشته از تلویزیون به روی آنتن رفت و بینندگان در آن سکانس‌ها شاهد تصاویری از منقل و وافور و دیگر آلات استفاده از مواد مخدر در این مجموعه تلویزیونی بودند. در این سکانس در یک نمای باز، تصاویر وسایل مذکور به روشنی مشهود بود.
در این سکانس که با بازی بازیگرانی چون مجید شهریاری و امیررضا دلاوری همراه است، یکی از این کاراکترها این جمله را به کار می‌برد که «جدیداً خیلی زود به زود خمار می‌شود» و از بازیگر دیگر ابراز مصرف مواد مخدر را که برای او آماده کرده است، می‌گیرد!
تصاویری از این دست در حالی پخش می‌شود که پیشتر تلویزیون حتی در برنامه‌های مستند به هنگام نمایش این قبیل وسایل، تصویر را شطرنجی می‌کرد و یا کادر به شکلی بسته می‌شد که تصاویر آنها مشخص نباشد؛ اقدامی که اصطلاحاً برای جلوگیری از ریخته شده قبح مسئله در چنین مواردی کاربرد دارد.
و اما اوایل سال گذشته هم در یکی دیگر از سریال‌های تلویزیونی با عنوان «گمشده»، برای نشان دادن اعتیاد یکی از کاراکترها با بازی بهنام تشکر، صحنه‌ای مشابه تکرار شد که واکنش تماشاگران را در پی داشت.
حتی بعضی از منتقدان تلویزیون، این اقدام صداوسیما را ضمن مقایسه با خودداری از نمایش تصاویر سازها، مصداق یک بام و دو هوا دانستند و آن‌را به چالش کشیدند.
سیگار در شبکه نمایش خانگی جا خوش کرده است
در سریال‌های نمایش خانگی برخلاف تلویزیون با توجه به اینکه معیارهای آزادتری وجود دارد، نمایش مصرف دخانیات را به کرات از سوی شخصیت‌ها می‌بینیم و البته بعضاً در سریال‌هایی مانند «شهرزاد» و «ممنوعه» که اتفاقاً مخاطب بسیاری هم داشتند، در ابتدا با درج چند کلمه، این توضیح داده شد که مصرف الکل و دخانیات توسط برخی شخصیت‌ها به ضعف آنها برمی‌گردد.
در سریال پربیننده «شهرزاد» از همان اولین قسمت‌ها، سکانس‌های بسیار زیادی از سیگار کشیدن شخصیت‌های اصلی‌اش نشان داده شد و هر چه این سریال جلوتر رفت، تعداد و میزان سیگار کشیدن‌ها بیشتر شد. اغراق در دود کردن سیگار شخصیت‌ها در این سریال در قسمت‌های انتهایی به حدی بود که در هر قسمت چندین بار شهاب حسینی را به عنوان یکی از بازیگرهای اصلی در حال سیگار کشیدن دیدیم. در کنار او مهدی سلطانی و دیگر بازیگرها هم مدام دستی بر آتش دارند و از این آتش برای روشن کردن سیگار استفاده می‌کنند.
پول بابت نمایش دود!
سال‌هاست شرکت‌های دخانیات در دنیا برای تبلیغ محصولاتشان در فیلم‌ها هزینه پرداخت می‌کنند؛ گرچه این نوع تبلیغات دیگر مجوز نمی‌گیرند، اما فیلم‌هایی با مخاطب جوان و حتی برخی از فیلم‌های کودکان، ممکن است شامل تصاویری از شخصیت‌هایی باشد که سیگار می‌کشند. این تصاویر که می‌توانند استعمال دخانیات را به عنوان رفتاری طبیعی، قابل‌قبول و حتی جذاب جلوه دهند، بسیار اثرگذار و در عین حال خطرناکند.
امان‌الله قرایی مقدم – جامعه‌شناس – با اعتقاد بر اینکه از راه‌های مبارزه با سیگار، فرهنگ‌سازی از طریق تلویزیون، سریال‌سازی و کتاب‌های درسی است، در این‌باره به ایسنا گفت: فیلم‌ها، سریال‌ها و همچنین انیمیشن‌سازی، تأثیر زیادی در کاهش استعمال سیگار دارند. کتاب‌های درسی و معلم هم تأثیرگذار هستند؛ به عنوان مثال آموزش و پرورش نباید معلم سیگاری را به مدرسه راه بدهد.
وی با بیان اینکه والدین نباید مقابل کودکانشان سیگار بکشند، افزود: والدین باید مراقبت زیادی از این قضیه داشته باشند. اصل اول در این امر این است که فرهنگ‌سازی را تا پایان عمر از خانواده‌ها شروع کنیم. راه دیگر پیاده کردن اقدامات سلبی است. ممنوع کردن فروش سیگار و گران کردن آن هم می‌تواند در کاهش مصرف سیگار تأثیر بگذارد.
این جامعه‌شناس در پاسخ به این پرسش که نشان دادن شخصیت‌های هنری در حال استعمال دخانیات توسط رسانه‌ها چه تأثیری بر جامعه می‌گذارد؟ گفت: تلویزیون ما باید دستی در فرهنگ‌سازی داشته باشد. این روزها بسیاری از مخاطبان به شبکه نمایش خانگی گرایش پیدا کرده‌اند و ما می‌بینیم سریال‌هایی ساخته می‌شوند که کنترل چندانی بر روی آنها صورت نمی‌گیرد. اما مسئله مهم این است که اگر ما به تقویت عوامل فرهنگی از درون خانواده اقدام کنیم، تعهد افراد را بالا ببریم، اعتقاد و باورهای دینی و اخلاقی را بالا ببریم مؤثر خواهد بود.
او در ادامه اظهار کرد: از زمان تأسیس صنعت سینما و خصوصاً از دهه ۱۹۲۰ به بعد کشیدن سیگار در فیلم‌ها به دلیل تبلیغ کمپانی‌های سیگار سازی رواج یافت. هنرپیشه‌های مطرح از خانم و آقا شروع به کشیدن سیگار در فیلم‌ها و آثار کردند که به تدریج تأثیر مخرب رسانه‌ها رد این حوزه اتفاق افتاد. پس از تدریج رسانه‌هایی چون تلویزیون هم به این سمت رفتند و حالا شبکه‌های مجازی هم نقش بسیار زیادی در گرایش جوانان و نوجوانان به سیگار ایفا می‌کنند.
او همچنین در ادامه گفت: هنرمندان و ورزشکارانی چون مدل و الگو هستند، همواره مورد توجه نوجوانان و جوانان قرار می‌گیرند و سیگار کشیدن آنها تأثیر مخرب خود را می‌گذارد.
این جامعه شناس با اشاره به تأثیر سیگار کشیدن گروه‌های داوری در گرایش جوانان به مصرف دخانیات، یادآور شد: جوانان ما همواره الگوهایی را برای خود انتخاب می‌کنند. چند دسته افراد در جامعه هستند که کارهایشان بیشتر زیر ذره‌بین است و به طور کلی عامل تأثیر هستند. از هنرمندان گرفته تا ورزشکارانی که خالکوبی می‌کنند تا موارد دیگر، همه مؤثر هستند بنابراین افراد معمولی مهم نیستند، گروه‌های داوری هستند که مهم هستند.
وی سپس درباره راه‌های کاهش مصرف سیگار با بیان اینکه باید فرهنگ‌سازی صورت بگیرد، اظهار کرد: یکی از عوامل بازدارنده درباره این مسئله تشدید کردن قوانین است. یعنی منع کردن کسانی که در بقالی‌ها و خرازی‌ها سیگار می‌فروشند. همچنین باید قیمت سیگار را گران کرد و از طرفی جنبه تنبیهی برای فروشندگان ایجاد کرد به نوعی که به کسانی که سیگار می‌فروشند باید مجوز داد. قوانینی که دولت باید همه آنها را پیاده کند.
وی با انتقاد از تولید برنامه‌های ضعیف در تلویزیون، گفت: علت اینکه مخاطبان به شبکه نمایش خانگی روی آورده‌اند، این است که تلویزیون دیگر جذاب و گیرا نیست؛ چون سریال‌ها و برنامه‌هایی که پخش می‌کند پر از مصیبت‌زدگی است. اینجاست که برای مثال به سریال‌های ترکیه‌ای روی می‌آورند، چون تلویزیون ما نمی‌تواند آثاری بسازد که جوانان به آن جذب شوند. به قول یکی از رؤسای سابق صداوسیما ۷۰ درصد مردم روی ماهواره‌ها برنامه نگاه می‌کنند. این سوال را باید از مسئولان پرسید که چرا این اتفاق افتاده است و تلویزیون به این روز درآمده است که کسی آن را نگاه نمی‌کند حتی بخش خبر را هم نگاه نمی‌کنند!
قرائی مقدم در ادامه به آثار و تبعات منفی موسیقی‌های زیرزمینی همچون رپ اشاره کرد و از آن به عنوان یکی از عوامل مؤثر در رواج سیگار یاد کرد و گفت: برنامه‌های موسیقایی و آواز در تلویزیون چه شده‌اند که به این روز افتاده‌ایم؟ خود موسیقی رپ، هیپ‌هاپ، پانک و … سیگار کشیدن را تبلیغ می‌کنند. برنامه‌سازان باید به این مسائل توجه کنند اما نمی‌کنند. فکر می‌کنند جوانان سخنرانی و نصیحت می‌خواهند.
این جامعه‌شناس با بیان اینکه در فرهنگ‌سازی ادبیات ما تربیت یک اصل است، گفت: متأسفانه ماهواره که نقل و شکر و پنیر برای ما پخش نمی‌کند. مارشال مک لوهان و هارولد لاسفلد گفتند ما تنها با وسیله رسانه‌های جمعی مثل تلویزیون می‌توانیم فرهنگ غربی را به شهر منتقل کنیم در حالی که تلویزیون ما کاری نمی‌کند، سریال‌هایی می‌سازد که حال مخاطب بد می‌شود. در نتیجه مخاطبان به سریال‌های نمایش خانگی روی می‌آورند. اما نمایش خانگی چه خوراکی می‌دهد!؟ امروز دیوارها فرو ریخته، وسایل ارتباط جمعی دیگر دیواری باقی نگذاشته‌اند. کشورهایی مثل ژاپن و کره از سال ۱۹۴۹ به بعد برای خود شعاری ترسیم کردند اینکه به هویتمان پایبند بمانیم اما از تمدن غرب هم عقب نمانیم. ما باید این فرهنگ را تقویت کنیم.
قرایی مقدم با اشاره به رواج روابط موزاییکی در بین خانواده‌ها اظهار کرد: یکی از دلایل افزایش سیگار در بین خانواده‌ها حاکم شدن روابط موزایکی در درون خانواده‌ها است. اینکه افراد خانواده مثل موزاییک‌های کف خانه کنار هم هستند، اما همدیگر را درک نمی‌کنند چرا که روابط و معنویت آنها کمرنگ است.
او با ابراز تأسف از اینکه روزنامه‌فروشی‌ها هم سیگار می‌فروشند، از اوقات فراغتی گفت که برای جوانان وجود ندارد و مسئله را به همین پر نشدن و غنی نشدن اوقات فراغت ارتباط داد.
* ایسنا
