سینماپرس: فیلم سینمایی «رگبار» به کارگردانی بهرام بیضایی در خانه سینما نمایش و نقد شد.
به گزارش سینماپرس، کانون فیلم خانه سینما در تازه‌ترین برنامه خود که با مشارکت انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی برگزار شد نسخه ترمیم شده «رگبار» ساخته بهرام بیضایی را به نمایش گذاشت.
در این برنامه که شامگاه یک‌شنبه بیست و دوم دی برگزار شد مصطفی جلالی‌فخر (منتقد سینما) و جابر قاسمعلی (فیلمنامهنویس) حضور داشتند و این فیلم را از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار دادند.
در ابتدای این جلسه، ناصر صفاریان دبیر کانون فیلم خانه سینما ضمن ابراز تاسف و همچنین تسلیت به خانواده‌های داغدار و بازماندگان سقوط هواپیمای اکراینی، به ضرورت فعالیت‌های فرهنگی در برابر اِعمال سکوت و انفعال اشاره کرد و افزود: لغو کردن مراسمی نظیر جشن‌ها و برنامه‌های بزرگداشت، تنها کاری است که در شرایط فعلی و در ابراز همدردی با مردم کشورمان و خانواده‌های عزادار می‌توان انجام داد اما در همین وضعیت آنچه که از اهمیت به سزایی برخوردار است مقاومت در برابر تعطیلی پاتوق‌ها و مراکز فرهنگی، و از آن مهم‌تر، پیدا کردن راهی برای مبارزه با سکوت و خانه‌نشینی است.
وی ادامه داد: کانون فیلم خانه سینما که خوشبختانه از ابتدای راه‌اندازی، از مساعدت و همکاری مدیریت خانه سینما برخوردار بوده، در این روزهای آکنده از سوگ و غم، ضمن پرهیز از برگزاری برنامه‌های طنز یا جشن می‌کوشد تا با برگزاری جلسات نمایش فیلم و نقد و بررسی، از تعطیل شدن– حتی موقتی– جلسه‌هایی با اهداف فرهنگی جلوگیری کند.
صفاریان سپس در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به ترمیم و بازسازی «رگبار» در بنیاد سینمایی مارتین اسکورسیزی گفت: مدیران این بنیاد برای انجام این کار از نسخه پزیتیو این فیلم که در اختیار بهرام بیضایی بوده استفاده کردند و در نخستین نمایش این نسخه در آمریکا، مارتین اسکورسیزی ضمن ابراز تاسف مدعی شد که ظاهرا این فیلم در داخل ایران نابود شده! در حالی که نسخه پزیتیو فیلم مورد بحث در آرشیو فیلمخانه ملی ایران موجود است و همین نکته، ادعای این فیلمساز سرشناس آمریکایی درباره فیلم «رگبار» را نقض می‌کند.
وی بیان کرد: آنچه که تماشای «رگبار» از پی سال‌های گذشته را به تجربه‌ای دریغ‌آلود تبدیل می‌کند، حسرت مواجهه با آدم‌ها و تجربه‌هایی است که قبلا آنها را داشته‌ایم و اینک آنها را از دست داده‌ایم. حسرتی که مهاجرت استاد بهرام بیضایی و غیبت ایشان در سینمای امروز ایران، تنها یکی از آن‌هاست.
مهمترین ویژگی این فیلم نسبت به جریان اصلی و رایج سینمای دهه پنجاه، تفاوت‌هایی در انتخاب داستان و چگونگی روایت آن استدبیر کانون فیلم خانه سینما در ادامه جلسه با اشاره به این که «رگبار» به عنوان نخستین ساخته بهرام بیضایی در سال ۱۳۵۱ ساخته شده، ضمن اشاره به تحسین و دریافت جوایزی از جشنواره فیلم سپاس و همچنین واکنش منفی برخی منتقدان مطبوعات به برخی حاشیه‌های تولید آن (نظیر وقفه‌های طولانی مدت، بی‌نظمی و اختلاف سلیقه میان بهرام بیضایی و باربد طاهری) اشاره کرد و توضیح داد: می‌توان گفت مشکلات بهرام بیضایی با اغلب تهیه‌کنندگان فیلم‌هایش که متاسفانه تا آخرین ساخته‌اش ادامه داشت، از همین فیلم آغاز شده و این نکته در یادداشت گلایه‌آمیز او پس از پایان تولید این فیلم نیز انعکاس داشته است.
بخش بعدی جلسه به صحبت‌های جابر قاسمعلی اختصاص داشت. این فیلمنامهنویس با اشاره به علاقه خود به اغلب آثار بهرام بیضایی، او را یک استاد مسلم در زمینه هنر نمایش و سینما دانست و گفت: با این وجود در میان فیلم‌های بیضایی «رگبار» را چندان دوست ندارم و این‌بار که فیلم را دیدم اشکالات آن بیشتر برایم روشن شد.
وی سپس با اشاره به تاثیر این فیلم در موج نو سینمای ایران گفت: مهمترین ویژگی این فیلم نسبت به جریان اصلی و رایج سینمای دهه ۵۰، تفاوت‌هایی در انتخاب داستان و چگونگی روایت آن است. به عبارتی دیگر در این فیلم نیز مثل بسیاری از فیلمفارسی‌های آن دوران با یک مثلث عشقی روبه‌رو هستیم اما نخستین جسارتی که بیضایی می‌کند روایت این داستان بارها و بارها تکرار شده در زمانی بالغ بر صد و بیست دقیقه است. مدت زمانی که جزو استانداردهای اکران در زمان تولید این فیلم نبوده است.
قاسمعلی بیان کرد: این فیلم نخستین اثر بلند و سینمایی بهرام بیضایی است و طبیعی است که نواقصی دارد. اما این نقص‌ها بیشتر از آن که از نحوه تولید ضعیف و غیر استاندارد چنین فیلمی ناشی شده باشد ریشه در پرداخت خام‌دستانه‌ی فیلمساز نسبت به عناصر، نمادها و نشانه‌هایی نظیر آینه است که در فیلم‌های بعدی او شکل و قالب بهتری پیدا می‌کند.
وی افزود: به‌هرحال باید پذیرفت ذهنیت بیضایی در گذر زمان پخته‌تر شده و خود به عنصری از فیلم تبدیل شده است. اما نکته اینجاست که اگر برخی نشانه‌ها در فیلم‌های بعدی و بهتر او به عنصری نمادین یا دراماتیک تبدیل شده، به‌خاطر نزدیکی لحن آن فیلم‌ها به اسطوره‌هاست. در حالی که در «رگبار» زبان، لحن و رویکرد فیلم، واقع‌گراست.
این فیلمنامهنویس سپس به نقش و حضور قدرتمند زنان در سینمای بیضایی اشاره کرد و افزود: زنان فیلم‌های بیضایی عموما زنانی مقتدر، آرمان‌خواه و نسبت به مردان بسیار پیشروتر هستند. در حالی که شخصیت زن فیلم «رگبار» یک زن معمولی است که جایگاه و قداست زن آرمانی خصوصا در فیلم‌های متاخر بیضایی را ندارد.
در ادامه جلسه، مصطفی جلالی‌فخر در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان درباره‌ی نوع نگاه اسطوره‌ای در آثار بهرام بیضایی و تقابل آن با روزمرگی‌های مورد اشاره در «رگبار» گفت: اگر این یافته روان‌شناسی را بپذیریم که تمام آدم‌ها یک معشوق خیالی دارند باید اشاره کرد که این فیلم به شدت به اسطوره نزدیک شده و عشق کاملی را به تصویر آورده که در آن، این معشوق خیالی با تمام ابعاد ظاهر می‌شود.
وی بیان کرد: این فیلم چهل و هفت سال پس از تولید آن مورد نقد و بررسی قرار گرفته در حالی که آن را باید با مختصات زمان و زمانه‌ای که در آن ساخته شده سنجید.
جلالی‌فخر افزود: به نظرم «رگبار» فیلم گرمی است و آدم‌ها و شخصیت‌هایش هنوز هم تماشاگر را تحت تاثیر قرار می‌دهند. آن‌هم در مقایسه با سینمای امروز ایران که متاسفانه بخش عمده‌ای از تولیدات آن، توان شخصیت‌پردازی و روایت سر راست داستان را ندارند.
این منتقد سینما سپس «رگبار» را یکی از موفق‌ترین آثار در تلفیق رئالیسم و سوررئالیسم توصیف کرد و توضیح داد: بیضایی در این فیلم موفق شده هم یک فیلم واقع‌گرا بسازد و هم یک ملودرام درست و عاشقانه که از لحظه‌های حسی بسیار قوی و موفقی برخوردار است. به عنوان مثال ذات عاشقانه سکانس دیدار آقای حکمتی (زنده‌یاد پرویز فنی‌زاده) و عاطفه (پروانه معصومی) به‌قدری قوی است که حتی طنز الصاقی فیلمساز نیز نمی‌تواند جوهره آن را کم‌رنگ کند. به این ترتیب زمانی که تماشاگر در پایان همین سکانس با یک لحظه سوررئال (نظیر پر شدن درخت‌ها از بچه‌هایی که نظاره‌گر ابراز علاقه‌ی آقای حکمتی به عاطفه هستند) مواجه می‌شود، درام صحنه اُفت نمی‌کند و همچنان یک عاشقانه شاعرانه باقی می‌ماند.
یکی از جالب‌ترین نکته‌های «رگبار» این است که چنین فیلمی با وجود عدم برخورداری از ساختمان کلاسیک داستانی، از عناصری وام گرفته که مربوط به ساختارهای داستانی استوی در بخش دیگری از صحبت‌های خود «رگبار» را یک تجربه عاشقانه توصیف کرد و بیان کرد: این فیلم روایتی از یک تراژدی نیست و حتی غمگین هم نیست. شخصیت محوری این فیلم یک تجربه غنی و عاشقانه را با خود می‌برد که شاید نتوان آن را پیروزی او دانست اما در عین حال شکست رقیب عشقی‌اش هم نیست. چون عشقی که در فیلم مورد پرورش قرار گرفته، در پایان نیز همچنان خوب و کامل و تاثیرگذار باقی مانده است.
قاسمعلی در ادامه با اشاره به استفاده از خرده‌پیرنگ‌ها در روایت داستانی که به تعبیر او ساختار کلاسیک ندارد گفت: در این فیلم با قهرمانی روبه‌رو هستیم که برخلاف رویه سینمای آن سال‌ها و همچنین سال‌های بعد کتک می‌خورد. موضوعی که حتی در سال‌های اخیر نیز پذیرفتنی نیست.
جلالی‌فخر نیز پرداخت شخصیت‌های خاکستری و همچنین پرهیز از اشاره به آدم‌های سیاه و سفید را از مهمترین ویژگی‌های «رگبار» برشمرد و تاکید کرد: شاید بدترین شخصیت این فیلم مدیر مدرسه است که بیضایی با نمایش فضای خانوادگی و حرکات مشمئزکننده‌ای که برای او طراحی کرده سعی داشته تا تصویر یک آدم مزاحم را از او ارائه دهد.
وی سپس با اشاره به نقش عناصر نمادگرایانه در برخی لحظات فیلم گفت: این عناصر در بعضی لحظه‌های فیلم بیش از آن که کارکردی در جهت خود فیلم داشته باشند مختل‌کننده هستند. مثل حضور فردی با عینک دودی تیره که به نظر می‌رسد نمادی از نیروهای امنیتی است و در پایان فیلم شخصیت اصلی داستان را مجبور می‌کند که آن محل را ترک کند.
در بخش پایانی این جلسه‌ی نقد و بررسی، جابر قاسمعلی گفت: یکی از جالب‌ترین نکته‌های «رگبار» این است که چنین فیلمی با وجود عدم برخورداری از ساختمان کلاسیک داستانی، از عناصری وام گرفته که مربوط به ساختارهای داستانی است.
وی بیان کرد: یکی دیگر از مختصات ساختارهای داستانی، حضور خرده‌پیرنگ‌ها در یک شاه‌پیرنگ اساسی است که در این فیلم در حضور نامرئی بعضی آدم‌های فرعی داستان تجلی پیدا کرده است. آدم‌هایی نظیر شخصیت خیالی مدیر خیاط‌خانه (زنده‌یاد مهری ودادیان) که فقط سایه او روی دیوار دیده می‌شود، زنی که صاحب‌خانه آقای حکمتی و هنوز منتظر آمدن فرزندش است؛ و مهم‌تر از همه، مادر عاطفه (زنده‌یاد عصمت صفوی) که پزشک معالجش در توصیف او به زیبایی می‌گوید در حال مرگ است اما فقط دست‌هایش کار می‌کند.
قاسمعلی درپایان گفت: باید پذیرفت مهمترین شخصیت فیلم «رگبار» آقای حکمتی است که همان‌طور که از اسمش هم برمی‌آید واجد حکمت خاصی است، البته شکل تکامل یافته او در فیلمنامه درخشان «طومار شیخ شرزین» نوشته بهرام بیضایی است. نماینده‌ای از خِرَد ایرانی که متاسفانه به دست بی‌خِرَدان قربانی می‌شود.
