جریان تئاتر مقاومت تا امروز به پختگی خوبی رسیده است – اخبار سینمای ایران و جهان
سینماپرس: حسین مسافر آستانه از دبیران سابق جشنواره تئاتر مقاومت معتقد است در ابتدا این مفهوم به‌صورت خودجوش و توسط هنرمندان شکل گرفته است.
به گزارش سینماپرس، در ادامه پرونده بررسی جشنواره تئاتر مقاومت، میزگردی در تسنیم و با حضور حسین مسافر آستانه و امیر نصیربیگی از دبیران سابق این جشنواره و حمید نیلی دبیر فعلی جشنواره تئاتر مقاومت تشکیل شد که در قسمت اول آن شاهد گفت‌وگو با حسین مسافر آستانه از هنرمندان و مدیران پیشکسوت این عرصه هستیم و در این گفت‌وگو به بیان تاریخچه شکل‌گیری جشنواره تئاتر دفاع مقدس، علل تعطیلی آن و بررسی شرایط فعلی این جشنواره خواهیم پرداخت.
در ادامه شاهد این گفت‌وگو خواهید بود:
*در رابطه با تئاتر مقاومت و تأثیرگذاری آن در بدنه تئاتر و اهمیت این موضوع بفرمایید.
مسافرآستانه: تئاتر مقاومت در کشور ما از دل دفاع مقدس برآمده است، چون پیش از این چیزی به‌نام مقاومت نداشتیم و دفاع مقدس بوده است و حال این تئاتر دفاع مقدس از اینجا آمده است که طبیعتاً هر اتفاق بزرگی که در جامعه رخ می‌دهد همه هنرها از جمله تئاتر از آن متأثر خواهند بود، یعنی تئاتر و سایر هنرها به‌نوعی نسبت به رویدادهای محیط‌های خودشان و کشورشان در سطح ملی حتی رویدادهای جهان در سطح بین‌المللی واکنش نشان می‌دهند. خب، ما با یک اتفاق خیلی مهمی روبه‌رو بودیم به‌نام دفاع مقدس که در تاریخ ما بی‌نظیر است، این‌همه رشادت‌هایی که مسئولیت‌های اداری و خدماتی هم به دوششان نبوده است ولی ملت ایران به‌دلیل عِرق ملی خودشان و عرق مذهبی خودشان و پایداری‌شان به انقلاب باعث شده است بیان اتفاقی را رقم بزنند که ما در تاریخ، بالاخص در تاریخ خودمان کمتر سراغ داریم، طبیعتاً تئاتر نمی‌توانست به چنین امر مهمی بی‌تفاوت بماند، بنابراین همان زمان توسط خود هنرمندان تئاتر واکنششان نسبت به این امر این بوده است که آثاری را خلق کنند و در اوایل بنا بر دلایلی برای پشتیبانی از این رویداد بزرگ و ایجاد هیجان و ترویج عمومی حمایت از جبهه و مقاومت در جبهه دشمن بوده است که تئاتر هم موضعش متأثر از این موضوعات بود.
*این اتفاق و تأثیرپذیری به‌صورت هدایت‌شده بود یا خودجوش و از دل هنرمندان شکل گرفت؟
مسافرآستانه: این رویداد خودجوش شکل گرفت، یعنی هنرمندان تئاتر بنا بر تعصب شخصی خودشان نسبت به این امر واکنش نشان دادند، آثار متعددی را چه پشت جبهه و چه در خود مناطق جنگی روی صحنه بردند. خیلی اوقات اکثر رزمنده‌ها از بستر تئاتر استفاده کردند تا تبلیغ برای حضور مقابل دشمن را به‌صورت یک اثر نمایشی ارائه بدهند و به این امر کمکی کرده باشند. خیلی از رزمنده‌ها بدون داشتن هیچ‌گونه سابقه تئاتری خاصی واکنششان را از طریق تئاتر انجام دادند، بنابراین آن زمان با آثاری سروکار داشتیم که آثار سطحی و تبلیغاتی و هیجانی بودند و خیلی تحلیلگرایانه نسبت به این امر نبودند و بسیار شعارمدارانه بودند و البته که این شعارها لازم و ضروری بوده است و به‌عنوان یک اتفاق منفی از آن یاد نمی‌کنم. این شعار که همه ملت و همه هنرها یکپارچه در حمایت از دفاع مقدس سر داده می‌شد و کل ملت ایران در خیابان‌ها شعار حمایت می‌دادند، از جنگ جنگ تا پیروزی و این شعار را سرلوحه همه شعارهای خود قرار می‌دادند، تئاتر هم در همین راستا کار می‌کرد. و گاهی ما با آثار کمدی خیلی ویژه‌ای در آن دوره سروکار داشتیم که پیش از آن سابقه‌ای در تئاتر کشور نداشت. آثار کمدی این بود که برای تقویت روحیه رزمندگان ما و تضعیف روحیه دشمن، آنان را به‌سخره می‌گرفت و کمدی‌های از این دست خلق می‌کرد که خیلی در زمانه خودشان تأثیرگذار بود و الآن نباید راجع به جایگاه هنری آنها صحبت بکنیم، کارکرد آن آثار در آن دوره بسیار ضروری بود.
*این جریان از کجا منجر به تشکیل جشنواره شد؟
مسافرآستانه: در ادامه متولیان فرهنگی به این فکر افتادند که این حرکتی که شروع شده است باید یک‌جوری ساماندهی شود و این ساماندهی را با برگزاری جشنواره آغاز کردند. یکی دو جشنواره کوتاه‌مدت را من یادم هست که برگزار شد و حتی خود ارتش یک جشنواره‌ای را راه انداخت تحت عنوان جشنواره تئاتر فتح و یک جشنواره‌ای خودجوش از بسیجیان شکل‌گرفته بود تحت عنوان جشنواره تئاتر سنگر که البته خیلی دیری نپاییدند، تا اینکه از سوی مدیران حفظ آثار یک جشنواره‌ای تحت عنوان جشنواره دفاع مقدس در سال ۱۳۷۲ بنیان گذاشته شد، یعنی بعد از اینکه جنگ تمام شد و ما شاهد بسیار از آثار متنوع بودیم که حاصل جنگ بود و حالا نیاز به ساماندهی داشت و نیاز به حمایت و هدایت داشت تا تبدیل به یک فرهنگ ماندگاری در تئاتر بشود که نه‌تنها این فرهنگ خاطرات روزهای دفاع مقدس را به فراموشی نسپرد بلکه نگاه بسیار عمیق‌تری هم نسبت به آن داشته باشد، به‌عنوان اینکه آن فرهنگ بخشی شود از زندگی فرهنگی و اجتماعی بعد از جنگ ما.
این جشنواره در آن سال بنا نهاده شد و خیلی در آن زمان مورد استقبال قرار گرفت زیرا ظرفیتی در تئاتر وجود داشت که جایی برای بروز و ظهور نداشت و وارد این جشنواره شده به آن رونق داد.
*کیفیت آثار دوره‌های اول جشنواره چگونه بود و بعد از آن چه تغییری کردند؟
مسافرآستانه: آثار بسیار خوب و ارزشمندی را هم در دوره‌های اول این جشنواره شاهد بودیم ولی رفته رفته ممکن است این آثار از لحاظ محتوایی تغییر کرده باشند که این مهم صرف‌نظر از کیفیت لازم بوده و باعث ایجاد یک نوع دگردیسی در جشنواره شده است و باعث یک دید عمیق‌تری به این مقوله شد و از آن نگاه هیجانی فاصله می‌گرفت و نگاه تحلیلی ماندگارتری را ارائه می‌داد.
این جشنواره بسیار موفق بود و توانست برای این موضوع تئاتری جریانی عمومی را به وجود آورد که از قبل وجود نداشت و به‌نظرم در این موضوع موفقیت خوبی حاصل کرد به‌طوری که هنرمندانی وارد این جشنواره شده دست به تولید آثار زدند که خوشان در زمان جنگ حضور نداشتند اما نسبت به فرهنگ دفاع مقدس علاقه نشان داده دست به مطالعه در این موضوع زدند که این خودش از افتخارات و اتفاقات خوبی است که رخ داده است.
آرام آرام بعد از مدتی از گذشت جشنواره این جشنواره به بلوغ رسید و به‌نظر من در دوره دهم جشنواره ما شاهد این بلوغ و رشد بودیم و ما در این دوره شاهد آثاری بودیم که به موضوع شهدا در زندگی اجتماعی امروز می‌پرداختند که آثار این‌چنینی را در دوره‌های قبلی شاهد نبودیم.
*چه اتفاقی باعث شد که این روند روبه‌رشد در آینده به تعطیلی جشنواره برسد؟
در آینده برگزاری جشنواره دستخوش تغییراتی شد که لزوماً روبه‌رشد نبود. جشنواره تئاتر دفاع مقدسی در آن زمان توسط بنیاد حفظ و نشر آثار دفاع مقدس حمایت می‌شد ولی توسط انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس برگزار می‌شد.
در آن دوره و با تغییر برخی سیاست‌ها در بنیاد حفظ و نشر آثار تغییراتی در سیاستهای جشنواره رخ داد که نه‌تنها باعث رشد این جشنواره نبود و برای اصلاح معایب گذشته نشد بلکه سد راهی بود برای ادامه این جشنواره و ناگهان به‌صورت ناپخته و مطالعه‌نشده دست به تغییراتی زده شد که عموم هنرمندان را به‌نوعی به‌سمت یأس و ناامیدی پیش برد تا جایی که در جشنواره یازدهم ما نظرات هنرمندان را شاهد هستیم و با نظرات ناامیدانه‌ای مواجه می‌شویم که متأسفانه در ادامه این اتفاق و چند سال بعد جشنواره به تعطیلی گرایید،
که بعد از آن انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس و بنیاد فرهنگی روایت فتح متوجه شدند این تعطیلی به‌سود جریان تئاتر کشور نیست و همت کردند و این جشنواره را به‌صورت مستقل برگزار کردند و از دوره سیزدهم، جشنواره مستقلاً و متکی به سیاستهای انجمن تئاتر انقلاب و بنیاد روایت فتح برگزار شد.
از دوره سیزدهم این جشنواره به‌صورت دوسالانه برگزار شد که البت این دوسالانه بودن مشکلاتی دارد ولی به‌هرحال بهتر از عدم برگزاری است.
*از زمان شروع مجدد جشنواره کیفیت برگزاری به حد سابق رسید؟
مسافرآستانه: بعد از برگزاری مجدد جشنواره تئاتر مقاومت قطعاً رساندن کیفیت جشنواره به حد سابق کار بسیار سختی بود و رساندن جشنواره به نقطه اوج سابق متضمن برنامه‌ریزی و همت بسیاری بود که به‌نظر من این مهم هرچه به جلو آمدیم شکل گرفت و الآن می‌توان گفت بخش مهمی از فعالیتهای تئاتر کشور مربوط به تئاتر دفاع مقدس است که البته بعدها نام دفاع مقدس با یک نگاه تعمیم‌گرایانه تحت عنوان مقاومت تغییر نام داد تا صرف موضوعات مقاومت هشت‌ساله نباشد و فرهنگ متأثر از آن دوران هشت‌ساله در زندگی امروز را در بر بگیرد و این اتفاق خوبی است که باعث می‌شود هنرمندان به موضوعات متأثر از آن زمان هم بپردازند و به تأثیرات آن در سطح بین‌المللی توجه کنند.
این اتفاق بسیار مهم است زیرا ما معتقدیم ملتی که فرهنگ مقاومت دارد تن به ذلت و اسارت نمی‌دهد. ملت دقیقاً نقطه مقابل وابستگی است و این موضوعی مهم بود که هم سیاست کلی نظام آن را ایجاب می‌کرد و هم حفظ ارزش‌های انقلاب و دفاع مقدس که تئاتر هم به‌خوبی به این موضوع وارد شد.
جریان تئاتر مقاومت تا امروز به پختگی خوبی رسیده است و این امید وجود دارد که این تکامل به‌شرط استمرار در تئاتر مؤثر واقع شود و تبدیل به یک فرهنگ اجتماعی شود.
