سینماپرس: ما نمی‌دانیم عموم مردم چه نوع سینما، تئاتر و رمان و شعری را دوست دارند؟ چقدر مردم شعر دفاع مقدس دوست دارند؟ چقدر شعر عاشقانه دوست دارند؟ هیچ کاری در حوزه نیازسنجی و در حوزه نظرسنجی نمی‌شود.
به گزارش سینماپرس، محمود اکرامی‌فر را تقریبا همه می‌شناسند هم به دلیل اینکه کتاب‌های متعددی از او در حوزه شعر معاصر منتشر شده است و هم اینکه شاعر و ادیب شناخته شده‌ای است و به عنوان دبیر و داور بسیاری از کنگره‌های ادبی در سال‌های اخیر فعالیت کرده و شعر و شاعران معاصر را بسیار خوب می‌شناسد. یکی از حوزه‌های شعری که اکرامی فر هم درباره‌اش شعر دارد و هم چندین بار دبیر برگزاری کنگره مرتبطش بوده، شعر دفاع مقدس است. درباره این گونه ادبی و فراز و فرودهایش با این شاعر نام آشنای کشورمان گپ و گفتی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:
تسنیم : شما که چند دوره دبیر کنگره شعر دفاع مقدس بودید، تا امروز روند رشد و توسعه شعر دفاع مقدس را چطوری ارزیابی می‌کنید؟
این کنگره‌های شعر دفاع مقدس تا کنگره نوزدهم و بیستم روند روبه رشد داشت، اما بعد از آن که جریان کرونا مطرح شده بود و یک سری اتفاقات بعدی روی داد، وقفه‌ای در جریان این کنگره‌ها ایجاد شد و دو سه سالی برگزار نشد. طبعاً تولید اشعار کم و استقبال هم کم شد. بعد از کرونا هم تلاش زیادی شد که به همان شور و شوق و اشتیاق و تولید دوره‌های قبل برگردیم ولی چون فاصله‌ای افتاده بود من احساسم این است که نه اینکه بدتر شده باشد ولی این فرآیندی که وجود داشت، قدری کند شد و به نظر من آن وقفه اثراتی بر کند شدن این فرایند گذاشت.
جایزه کنگره دفاع مقدس نسبت به ده سال پیش خیلی کم شده است
تسنیم : یعنی شما کنگره شعر دفاع مقدس را یک عامل خیلی مهم در تولید شعرهای دفاع مقدس می دانید؟
به هر حال برای تولید کار، انگیزه، رقابت، مسابقه و جایزه لازم است؛ در کنار آن تعهد و شور و شوق و اشتیاقی که آدم‌ها به مسئله‌ای به نام دفاع مقدس دارند، ولی به هرحال شاعر هم مثل خیلی از افراد دیگر یک ظرفیت سرایش دارد و وقتی مسائل دیگری برای سرایش قرار در اولویت قرار بگیرند و برایشان تبلیغ شود و کنگره گذاشته شود، خود به خود این مسئله یک مقداری کنار می‌رود. ولی به نظر من وجود کنگره‌های شعر دفاع مقدس با جایزه‌های خوب اثر گذار است. البته یک زمان برای کنگره شعر ۱۵ سکه جایزه می‌دادند و به هر حال یا جایزه‌های کنگره در ده سال پیش نسبت به الان خیلی بیشتر بود و الان جایزه‌های کم شدند؛ جایزه نفر اول ۱۵ میلیون تومان یعنی اندازه نصف یک سکه می‌شود. طبعاً این جایزه‌ها تمایل به رقابت را هم کم می‌کند ولی اگر کنگره برگزار شود و جوایز خوبی در نظر گرفته شود و تدابیر بهتری اندیشیده شود، حتماً در حوزه تولید اثرگذارتر خواهد بود و تولید فاخری که تاریخ مصرف کنگره‌ای نداشته باشد بلکه تاریخ مصرف آن برای آیندگان باشد و ۱۰۰ سال یا ۵۰۰ سال یا هزار سال دیگر به این شعر استناد شود، تولید خواهد شد؛ همانطور که ما به شعرهای هزار سال قبل خودمان استناد می‌کنیم آیندگان هم به شعرهای امروز استناد خواهند کرد.
تسنیم : مسئله‌ای که الان وجود دارد، فضای مجازی است. به نظرتان فضای مجازی باعث نشده که سطح کیفی شعرهای دفاع مقدس پایین بیاید؟
کلاً فضای مجازی این شرایط را فراهم می‌آورد که فرستنده پیام بیشتر شود یعنی همه آدم‌هایی که شهروند هستند در یک سطح می‌توانند رسانه باشند ما امروز با پدیده‌ای تحت عنوان شهروند رسانه مواجه هستیم که شهروندان ما خودشان با گوشی همراهشان یک رسانه هستند. خودشان مهندسی پیام می‌کنند؛ یعنی تعیین پیام، تولید پیام، دروازه‌بانی پیام و توزیع پیام. حالا بخش خاصی از این شهروندان یعنی شاعران در نظر بگیرید. آنها به دلیل اینکه ذاتاً تولیدکننده هستند، در نتیجه ذاتاً آفریننده پیام هستند و بیشتر دوست دارند پیام‌های خودشان را که خالق آن هستند ارائه کنند و این باعث شده ما با پدیده‌ای تحت عنوان شاعر رسانه مواجه شویم؛ اکثر شعرا خودشان سایت دارند، در فضاهای مجازی صفحه دارند و کار خودشان را ارائه می‌کنند.
این فرصت فضای مجازی از یک جهت خوب است برای اینکه به تولیدکنندگان پیام می‌افزاید و افراد بیشتری می‌توانند تولید پیام و توزیع پیام کنند. اما چون خیلی از ما سواد رسانه‌ای لازم را نداریم در نتیجه در دروازه‌بانی پیام و اینکه چه پیامی بفرستیم، با مشکل مواجه می‌شویم و در نتیجه شعرهای ضعیف در فضای مجازی زیاد پخش می‌شود و نتیجه این خواهد بود که ما با انبوهی از شعرهای خوب و بد در فضای مجازی مواجه هستیم که شما وقتی یک شعری را می‌خواهید جستجو کنید ده‌ها و صدها از آن نوع شعر می‌آید که جدا کردن خوب از بد و سره از ناسره با مشکل مواجه می‌شود.
تسنیم : پس شما این آسیب فضای مجازی را فقط محدود به شعر دفاع مقدس نمی‌دانید؟
بله این موضوع کلی هست و در پیام‌های عاطفی، شعرهای سیاسی، اجتماعی و عاشقانه هم هست. علت این است که همه شهروندان و به ویژه همه شاعران خودشان یک رسانه هم هستند و شهروند رسانه و شاعر رسانه باعث شده که فرستنده پیام زیاد شود و وقتی فرستندگان پیام زیاد می‌شوند و احتمال اینکه پیام‌های ضعیف هم ارسال شود، زیاد است و ما راجع به هر مسئله‌ای انبوهی از پیام داریم که بخش عمده آن ضعیف هستند و قابل قبول نیستند و بخش اندکی قابل تأمل هستند که آن بخش اندک گاهی در دل این بخش زیاد گم می‌شود.
تسنیم : موضوع مهم دیگری که وجود دارد موضوع نیازسنجی در حوزه شعر است الان نیازسنجی در حوزه شعر دفاع مقدس وجود دارد؟
ما در حوزه نیازسنجی، نظرسنجی کم کار کردیم و نه تنها در حوزه شعر دفاع مقدس که کلاً در حوزه هنری و ادبی نیاز سنجی نداریم. ما الان نیاز سنجی نکردیم که تئاتر با چه تمی مورد قبول واقع می‌شود. نیاز سنجی نکردیم که مردم چه نوع سینمایی را بیشتر دوست دارند؟ یک گروه سینمارو داریم و آنها برای ما ملاک هستند. آنها گیشه ما را پر می‌کنند ذائقه هنری ما هستند و بعد عملاً یک گروه خاص از تئاتر استقبال می‌کنند؛ ۵۰ هزار و ۱۰۰ هزار نفر و تئاتری‌های ما برای همین ۱۰۰ هزار نفر کار می‌سازند. آنها می‌آیند پول می‌دهند و خوششان می‌آید و کار برای آنها می‌سازند. بعد اسمش را کار هنری برای جامعه می‌گذاریم در صورتی که ما نمی‌دانیم عموم مردم چه نوع سینما، تئاتر و رمان و شعری را دوست دارند؟ چقدر مردم شعر دفاع مقدس دوست دارند؟ چقدر شعر عاشقانه دوست دارند؟ هیچ کاری در حوزه نیازسنجی نمی‌شود در حوزه نظرسنجی هم نمی‌شود. در حوزه اثرسنجی هم نمی‌شود یعنی ما نه نیازسنجی داریم نه نظرسنجی داریم نه اثرسنجی داریم. نه می دانیم مردم چه می‌خواهند، نه می‌دانیم مردم راضی هستند یا نیستند. نظرسنجی هم نداریم نمی‌دانیم چقدر تحت تأثیر قرار گرفتند. اثرسنجی هم نداریم و ما به همین حالتی که هست بسنده کردیم. ما می‌گوییم اینها خوششان بیاید کاری می‌کنند که ما خوشمان بیاید. این ما چند نفر هستند؟
قطعاً ما به تعداد سینماروها و به تعداد تئاترروها و تعداد خوانندگان کتاب شعر اضافه نکردیم. در صورتی که حتی کم هم کردیم. تیراژ کتابها پایین آمده است. علتش هم این است که برخی از تولیدات ما نیاز مخاطبان ما نیست، نیاز شاعر است. شاعر هم نمی‌داند که مردم چه چیزی را دوست دارند و چیزی را که خودش دوست دارد تولید می‌کند و انتظار دارد مردم بخرند. درصورتی که اینطوری نیست مردم چیزی می‌خرند که دغدغه خودشان باشد نه دغدغه تولید کننده‌اش.
تسنیم : این اتفاق چطور باید بیافتند؟ خود شاعر باید بین مردم باشد یا مثلاً باید یک کار سیستمی باشد؟
مسئولان فرهنگی یک کشور باید یک سیستم نیازسنجی و نظرسنجی و اثرسنجی داشته باشند که بدانند جامعه به چه چیزی نیاز دارد و این علمی هم باشد. نمونه‌ای بگیرند برای پر کردن پرسشنامه و … یک نمونه که معرف کل جامعه باشد و فقط قشر خاصی نباشد که در یک جلسه بگویند این خوب است و بعد برویم بسازیم. اگر ما یک فرایند نیازسنجی، نظرسنجی و اثرسنجی داشته باشیم که مردم چه می‌خواهند و نظرشان راجع به آنچه تولید کرده‌ایم چیست و چقدر اثر داشته است، می‌توانیم براساس آن برنامه‌ریزی کنیم تا کاری انجام شود. ما نمی‌دانیم مردم واقعاً چه چیزی دوست دارند؟ فقط آنهایی را می‌بینیم که در اطراف ما هستند ما نمی‌دانیم نظر مردم راجع به فیلم ساخته شده و شعر و کتاب چیست و نمی‌دانیم که این اثر مفید بود؟ مضر بود؟ خوب بود؟ بد بود؟ گاهی وقت‌ها یک کتاب را منتشر می‌کنیم؛ خودمان تولید می‌کنیم، با هزینه خودمان می‌خریم و به جاهای دیگر می‌فروشیم و به عنوان هدیه می‌دهیم!
تسنیم : الان می‌توانیم بگوییم شعر دفاع مقدس بازار دارد؟
چرا نداشته باشد؟
باید برای چرایی دفاع مقدس اثر تولید کنیم
تسنیم : بازارش کجاست؟
اگر خوب از وطن و از قهرمان‌های خود دفاع کنیم و آنها را خوب مطرح کنیم قطعاً خریدار دارد. بستگی دارد که شما چه بگویید و برای که بگویید و جامعه هدف شما چه باشد؟ الان جوان‌های ما راجع به دفاع مقدس سوال می‌کنند که چرا هشت سال دفاع مقدس اتفاق افتاد؟ ما راجع به چرایی این کم کار کردیم نیاز جامعه امروز ما این است که ما راجع به چرایی دفاع مقدس که حفاظت از آب و خاک و شرف و ناموس و دین و آیین ما بوده حرف بزنیم. مصداقی هم حرف بزنیم. بعد راجع به چگونگی آن حرف بزنیم که دفاع ما چطوری اتفاق افتاد و چقدر شهید دادیم و اینها چه کسانی بودند چه بزرگوارانی بودند. به نظر من اگر ما یک قدری هوشمندانه‌تر و با توجه به جامعه هدف و معطوف به هدف با توجه به نیازها و دغدغه‌های جامعه‌مان حرف بزنیم، در هر زمینه خریدار دارد. چطور شده ما می‌رویم از یک سری داستان و افسانه‌هایی که در شاهنامه یا کتاب‌های دیگر آمده و به گونه‌ای هویت ساز ما هستند و البته بخش عمده آن داستان و افسانه است، اینقدر دوست داریم و می‌خریم؟ بعد مگر می‌شود راجع به واقعیت‌های تاریخی خودمان که در سرنوشتمان اثرگذار بودند، کتاب خوب تولید کنیم و خریدار نداشته باشد؟
الان شاید بهترین کتاب‌هایی که خریدار دارند کتاب‌هایی است که در حوزه روایت‌های دفاع مقدس منتشر شده‌اند، من مدیر نشر جام جم هستم و می‌بینم کتاب‌هایی که در حوزه دفاع مقدس چاپ کردیم مثل موتورسوار چمران، فروش خوبی داشتند. بستگی به این دارد که شما چه چیزی را برای چه کسی و چگونه روایت کنید و بگویید؟ اگر ما به این سه سؤال عالمانه و اندیشیده و حساب شده، پاسخ بدهیم آن موقع می‌توانیم خوب کار کنیم و بدانیم چه چیزی بگوییم، چطوری بگوییم و به چه کسی بگوییم؟ یا به چه کسی چه چیزی را چطوری بگوییم؟ اگر به این سوال‌ها به ترتیب پاسخ عالمانه بدهیم؛ نه احساسی و عاطفی و سوگیری شده، آن موقع کار خوب پیش می‌رود.
مخاطب خودش را در شعرها نمی‌بیند
تسنیم : کتاب‌هایی که در مورد زندگی شهدای دفاع مقدس هستند به صورت داستانی و خاطره مخاطب خودشان را تقریباً پیدا کردند و خوب فروخته می‌شوند فکر میکنم شعر هنوز شعر دفاع مقدس آنطور که باید نتوانسته مخاطب خودش را پیدا کند یا فروش داشته باشد. چه قدر با این نظر موافق هستید؟
شاید مخاطب خودش را در شعرها نمی‌بیند شاید شعرها خیلی دنبال زیبایی و تخیل و اغراق و … هستند. مخاطب در داستان‌ها و روایت‌ها می‌تواند همزاد پنداری با قهرمان کند ولی در شعر نمی‌تواند. زمانی شعرا منظومه‌هایی برای شهدای شاخص دفاع مقدس می‌سرودند و آن موقع خوب خریدار داشت. در کتاب داستانی یک داستان یا دو داستان مشخص آمده ولی در شعر هر بیت یک حرف می‌زند. شاید این پراکندگی که در شعر هست مخاطب را نمی‌گیرد. به نظرم سؤال شما احتیاج به پژوهش دارد. باید از مردم پرسید چرا شعر نمی‌خوانید و رمان می‌خوانید؟ چرا داستان‌ها و خاطرات در حوزه دفاع مقدس را دوست دارید و چرا شعر دفاع مقدس نمی‌خوانید؟ شاید به ما خواهند گفت، خودم را بهتر اینجا می‌بینم و یا می‌توانم همزادپنداری بیشتری کنیم یا این شیوه داستانی و روایتی که هست را بیشتر می‌پسندم. چون انسان‌ها ذاتاً داستان را دوست دارند و برای همین هست بخش عمده‌ای از آموزه‌های ما در قرآن هم داستانی آمده و داستان‌های متعددی در قرآن آمده تا خداوند رحمان حرف اساسی خودش را بزند.
تسنیم : به نظرتان نمی‌آید اگر شعر دفاع مقدس ارتباط منسجم‌تری با موسیقی داشته باشد و موسیقی ما هم پای شعر رشد کند، مخاطب شعر دفاع مقدس بیشتر می‌شود؟
یک تولیدکننده پیام هرچقدر بتواند مخاطب بیشتری را درگیر کند، اثرگذاری بیشتری دارد و مخاطب را قانع‌تر می‌کند. اگر شما بتوانید اندیشه عقل احساس عاطفه مخاطب را بیشتر درگیر کنید قطعاً اثرگذاری بیشتری دارد. اگر شعر با ملودی و موسیقی همراه و خوب ساخته و پرداخته شود، البته همخوانی تم محتوا با تم موسیقی مهم است، مخاطب بیشتری دارد. اگر همه اینها خوب کنار همدیگر چیده شوند و یک بسته بندی زیبایی داشته باشند قطعاً شنیداری‌تر و اثرگذارتر خواهند بود. موسیقی به هرحال چه بخواهیم چه نخواهیم بخشی از زندگی ما هست وقتی صدای قلب ما موسیقی و ریتم دارد و وقتی ریتم‌هایش به هم می‌ریزد می گوییم دچار آریتمی شده و وقتی صدای پاهایمان ریتم دارد، نبضمان ریتم دارد، پس ریتم در زندگی ما نقش آفرینی بالایی دارد حالا به نظر من اگر شعر و موسیقی درست با هم تلفیق شوند به مراتب میزان اثرگذاری آن بیشتر از شعر خالی است. البته به نوع مخاطبش هم بستگی دارد بعضی از مخاطبان دوست دارند در خلوت خودشان فقط بخوانند و فکر کنند. ولی معمولاً مخاطب عام همراه با موسیقی دوست دارند.
